Endekse Geri Don
SİYASİ PARTİLER KANUNU
Kanun Numarası : 2820
Kabul Tarihi : 22/4/1983
Yayımlandığı R. Gazete: Tarih: 24/4/1983 Sayı: 18027
Yayımlandığı Düstur : Tertip: 5 Cilt: 22 Sayfa: 290
*
* *
Bu Kanunun yürürlükte olmayan hükümleri için bakınız
"Yürürlükteki Bazı Kanunların Mülga Hükümleri Külliyatı"
Cilt: 1 Sayfa: 1217
*
* *
BİRİNCİ KISIM
Genel Esaslar
Amaç:
Madde 1 - Bu Kanunun amacı, siyasi partilerle ilgili esasları düzenlemektir.
Kapsam:
Madde 2 - Bu Kanun, siyasi partilerin kurulmaları, teşkilatlanmaları, faali-
yetleri, görev, yetki ve sorumlulukları, gelir ve giderleri, denetlenmeleri, ka-
panma ve kapatılmalarıyla ilgili hükümleri kapsar.
Tanım:
Madde 3 - Siyasi partiler, Anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili
ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüş-
leri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşma-
sını sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş me-
deniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek
üzere teşkilatlanan tüzelkişiliğe sahip kuruluşlardır.
Siyasi partilerin vazgeçilmezliği ve niteliği:
Madde 4 - Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları-
dır. Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı olarak çalışırlar.
Siyasi partilerin kuruluşu, organlarının seçimi, işleyişi, faaliyetleri ve
kararları Anayasada nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı olamaz.
Siyasi parti kurma hakkı:
Madde 5 - Vatandaşlar siyasi parti kurma hakkına sahiptirler.
Siyasi partiler, Anayasa ve kanunlar çerçevesinde, önceden izin almaksızın
serbestçe kurulurlar.
Siyasi parti kurma hakkı, Anayasanın başlangıç kısmında belirtilen temel il-
kelere aykırı olarak ve Türk Devletinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü-
nü bozmak, Devletin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve
hürriyetleri yok etmek, Devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini
veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak ve-
ya dil, ırk, din, mezhep ayırımı veya bölge farklılığı yaratmak veya sair her-
hangi bir yoldan bu kavram ve görüşlere veya herhangi bir diktatörlük türüne da-
yanan bir devlet düzeni kurmak amacıyla kullanılamaz.
Üye olma ve üyelikten çekilme hakkı:
Madde 6 - Her Türk vatandaşı, kanunda ve parti tüzüğünde gösterilen şartlara
ve usullere göre siyasi partilere üye olma ve dilediği anda üyelikten çekilme
hakkına sahiptir.
Kimse, aynı zamanda birden fazla siyasi partinin üyesi olamaz, aksi halde
üyelik sıfatı bu siyasi partilerin hepsinde birden sona ermiş sayılır.
Kimse, bir partinin birden fazla teşkilat birimine üye kaydolamaz, aksi hal-
de son kayıt tarihinden önce yapılmış olan üyelik kayıtları geçersizdir.
Siyasi partilerin teşkilatı:
Madde 7 - (Değişik: 21/5/1987-3370/1 md.)
Siyasi partilerin teşkilatı; merkez organları ile il, ilçe ve belde teşki-
latlarından; Türkiye Büyük Millet Meclisi Grubu ile il genel meclisi ve belediye
meclisi gruplarından ibarettir.
Belde teşkilatı il ve ilçe merkezleri dışında belediye teşkilatı olan yer-
lerde kurulur.
Belde teşkilatları ilçe başkanlığına bağlıdır. Bu teşkilatların seçim tarzı,
kuruluş ve faaliyet şekil ve şartları, üye sayısı, il ve ilçe teşkilatlarıyla
münasebetleri siyasi partilerin tüzüklerinde gösterilir.
Şu kadar ki, belde teşkilatının üye sayısı üçten az olamaz.
Siyasi partiler, yukarıdaki fıkralarda belirtilenler dışında herhangi bir
yerde ve herhangi bir ad altında teşkilat kuramazlar.
İKİNCİ KISIM
Siyasi Partilerin Teşkilatlanması
BİRİNCİ BÖLÜM
Kuruluş
Partilerin kurulması:
Madde 8 - Siyasi partiler, milletvekili seçilme yeterliğine sahip en az otuz
Türk vatandaşı tarafından kurulur.
Siyasi partilerin genel merkezi Ankara'da bulunur.
Siyasi partiler, aşağıda belirtilen bildiri ve belgelerin, İçişleri Bakanlı-
ğına verilmesiyle tüzelkişilik kazanırlar.
Bildiride, kurulacak siyasi partinin adı, genel merkez adresi, kurucuların
adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, öğrenim durumları, meslek veya sanatlarıyla
ikametgahlarının belirtilmesi ve bu bildirinin bütün kurucular tarafından imza-
lanması ve bildiriye beşer adet olmak üzere kurucuların nüfus kayıt örnekleri,
adli sicil belgeleri ve kurucuların ayrı ayrı düzenledikleri siyasi parti kuru-
cusu olabilme şartlarını taşıdıklarını belirten imzalı beyannameler ile kurucu-
lar tarafından imzalanmış parti tüzüğü ve programının eklenmesi şarttır.
Bilgi ve belgelerin alındığı anda, İçişleri Bakanlığınca bir alındı belgesi
verilir.
İçişleri Bakanlığı, kuruluş bildirisi ve alındı belgesinin onaylı birer ör-
neği ile bildiri eklerinin birer takımını üç gün içinde Cumhuriyet Başsavcılığı
ile Anayasa Mahkemesine gönderir.
Cumhuriyet Başsavcılığının partilerin kuruluşunu denetlemesi:
Madde 9 - Cumhuriyet Başsavcılığı kurulan partilerin tüzük ve programlarının
ve kurucuların hukuki durumlarının Anayasa ve kanun hükümlerine uygunluğunu ve
belgelerinin tamam olup olmadığını, kuruluşlarını takiben öncelikle ve ivedilik-
le inceler. Tespit ettiği noksanlıkların giderilmesini, lüzum göreceği ek bilgi
ve belgelerin gönderilmesini yazıyla ister. Bu yazının tebliği tarihinden başla-
yarak otuz gün içinde noksanlık giderilmediği veya istenen ek bilgi ve belgeler
gönderilmediği takdirde,siyasi partilerin kapatılmasına dair hükümler uygulanır.
Siyasi parti sicili:
Madde 10 - Cumhuriyet Başsavcılığınca her siyasi parti için bir sicil dosya-
sı tutulur.
Bu sicil dosyasında:
a) Kuruluş bildirisi ve ekleri;
b) (Değişik: 21/5/1987-3370/2 md.) Merkez organları ile, teşkilat kurdukları
il, ilçe ve beldeleri, bunların organlarında görev alanların adlarını, soyadla-
rını, doğum yer ve tarihlerini, meslek veya sanatlarını ve ikametgahlarını gös-
terir onaylı listeleri,
c) Partinin faaliyetlerini düzenleyen her türlü yönetmelikler ve diğer ya-
yınları,
d) Partiye kayıtlı üyelerin, ilçelere göre (b) bendindeki bilgileri içeren
listeleri,
Bulunur.
Cumhuriyet Başsavcılığınca istenilen sicille ilgili diğer bilgi ve belgeler
de bu dosyaya konulur.
Siyasi partiler, (b) ve (c) bentlerindeki bilgi ve belgeler ile bunlarda ve
parti tüzük ve programlarında yapılan değişiklikleri, yayın veya değişiklik ta-
rihinden itibaren onbeş gün içinde; (d) bendindeki listeler ile bunlarla ilgili
değişiklikleri ise, altı ayda bir Cumhuriyet Başsavcılığına gönderirler.
Siyasi partilerin kapatılmaları veya kapanmaları sicillerine işlenir.
Bu sicil herkese açıktır. Soruşturma ile ilgili bilgilerin gizliliğine iliş-
kin hükümler saklıdır.
(Ek:31/3/1988 - 3420/2. md.) Siyasi Partilerin bu Kanuna göre yapacakları
kongre delege seçimlerinde ve ön seçimlerde (b) ve (d) bentleri gereğince Cum-
huriyet Başsavcılığına bildirilmiş üye listeleri esas alınır.
(Ek:31/3/1988 - 3420/2. md.) Cumhuriyet Başsavcılığı, üye listelerinin
düzenlenmesi, yazımı, bunların ilçe seçim kurullarına gönderilmesi ve buna ait
işlerde 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Ka-
nunun 31 inci maddesinin üçüncü fıkrasındaki esaslar dairesinde personel görev-
lendirebileceği gibi, bu işlerin yürütülmesinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait
teknik araçlardan da yararlanabilir. Görevlendirileceklere 298 sayılı Seçimlerin
Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 182 nci maddesine göre üc-
ret ödenir. Bu ücretler ile hizmetin ifası için gerekli ödenek Genel Bütçeden
ödenir.
İKİNCİ BÖLÜM
Üyelik
Siyasi partilere üye olma:
Madde 11 - Yirmibir yaşını dolduran, medeni ve siyasi hakları kullanma
ehliyetine sahip bulunan her Türk vatandaşı bir siyasi partiye üye olabilir.
KANUNLAR, HAZİRAN 1988 (EK - 2)
Ancak;
a) Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim
kurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve
kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından
işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, özel kanunla veya özel kanunun
verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş bankaların ve teşekküllerin yönetim ve de-
netim işlerinde çalışanlar ile aylıklı ve yevmiyeli memurları ve kamu yararına
çalışan derneklerden özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış
olanların merkez kurullarında görev alanlar, öğrenciler ve Silahlı Kuvvetler
mensupları, siyasi partilere giremezler,
b) 1 - Kamu hizmetlerinden yasaklılar,
2 - Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik,
inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve
istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım sa-
tımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma suçlarından biriyle
mahküm olanlar,
3 - Herhangi bir suçtan dolayı ağır hapis veya taksirli suçlar hariç üç yıl
veya daha fazla hapis cezasına mahküm olanlar,
4 - Türk Ceza Kanununun İkinci Kitabının birinci babında yazılı suçlardan
veya bu suçların işlenmesini aleni olarak tahrik etme suçundan mahküm olanlar,
5 - Türk Ceza Kanununun 512 nci maddesinin ikinci fıkrasında yazılı halka
sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa açıkça
tahrik etme suçlarından mahküm olanlar,
6 - Türk Ceza Kanununun 536 ncı maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkra-
larında yazılı eylemlerle aynı Kanunun 537 nci maddesinin birinci, ikinci, üçün-
cü, dördüncü ve beşinci fıkralarında yazılı eylemleri siyasi ve ideolojik amaç-
larla işlemekten mahküm olanlar,
Siyasi partilere üye olamazlar ve üye kaydedilemezler.
Üyeliğe kabul şartları:
Madde 12 - Siyasi parti üyesi olmaya kanuna göre engel hali bulunmayanların,
üyeliğe kabul şartları parti tüzüklerinde gösterilir. Tüzükte üyelik için başvu-
ranlar arasında dil, ırk, cinsiyet, din, mezhep, aile, zümre sınıf ve meslek
farkı gözeten hükümler bulunamaz.
Siyasi partiler üye olma istemlerini sebep göstermeksizin de reddedebilir-
ler. Ancak, üyeliğe kaydını isteyenin, istemini reddeden teşkilatın bir üst ka-
demesine, parti tüzüğünde gösterilen şekilde itiraz hakkı vardır. İtiraz üzerine
verilen karar kesindir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Merkez Teşkilatı
Partilerin genel merkez teşkilatı:
Madde 13 - (Değişik: 21/5/1987-3370/3 md.)
Siyasi partilerin merkez organları büyük kongre, genel başkan ile diğer ka-
rar, yönetim, icra ve disiplin organlarından ibarettir. Bu organların isimleri
ve üye sayıları tüzüklerinde gösterilir.
Parti tüzüğünde, partinin gayesine uygun olarak, danışma ve araştırma amaçlı
ihtiyari kurullar da teşkil olunabilir.
İhtiyari kurulların görev ve yetkileri ile üyelerinin sayısı ve seçilme
usulleri tüzüklerinde gösterilir.
Büyük kongre:
Madde 14 - Siyasi partinin en yüksek organı büyük kongredir.
Büyük kongre, seçilmiş üyeler ile tabii üyelerden oluşur.
Seçilmiş üyeler, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının iki katından
fazla olmamak kaydıyla,parti tüzüğünde gösterilen şekilde ve sayıda il kongrele-
rince seçilen delegelerdir. Tabii üyeler; parti genel başkanı, merkez karar ve
yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu üyeleri ve partinin üyesi olan bakan-
lar ve milletvekilleridir.
Taşıdıkları sıfat dolayısıyla büyük kongre üyesi olan kimseler, ayrıca il
kongrelerince delege olarak seçilemezler.
Parti genel başkanını, partinin merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez
disiplin kurulu üyelerini gizli oyla seçmek; partinin tüzük ve programında deği-
şiklik yapmak; partinin gelir - gider kesinhesabını kabul ve merkez karar ve yö-
netim kurulunu ibra etmek veya kesinhesabı reddetmek; kanunlar, parti tüzük ve
parti programı çerçevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu faa-
liyetleri ve parti politikası hakkında genel nitelikte olmak şartıyla temenni
kararları veya bağlayıcı kararlar almak; kanunun veya parti tüzüğünün gösterdiği
sair hususları karara bağlamak; partinin kapanmasına veya başka bir partiyle
birleşmesine ve böylece hukuki varlığı sona erecek partinin mallarının tasfiye
veya intikal şekline dair kararlar vermek, büyük kongrenin yetkilerindendir.
(Değişik:28/3/1986-3270/3 md.) Büyük kongre parti tüzüğünün göstereceği sü-
reler içerisinde toplanır. Bu süre iki yıldan az üç yıldan fazla olamaz. Olağan-
üstü toplantılar, genel başkanın veya merkez karar ve yönetim kurulunun lüzum
göstermesi veya büyük kongre üyelerinin en az beşte birinin yazılı istemi üze-
rine yapılır.
(Değişik:21/5/1987-3370/4 md.)Parti kurucuları seçilmiş delegelerin % 15'in-
den fazla olmamak kaydıyla, parti üyelikleri devam ettiği müddetçe, ilk büyük
kongre dahil büyük kongrenin tabii üyesidirler. Parti kurucuları seçilmiş dele-
genin % 15'inden fazla ise tabii delegelerin kurucular arasından nasıl seçilece-
ği siyasi partilerin tüzüklerinde gösterilir. Parti kurucuları ilk büyük kongre-
yi, partinin tüzelkişilik kazanmasından başlayarak iki yıl içinde toplamak zo-
rundadırlar.
Büyük kongre ilk toplantısını yapıncaya kadar, bu kongrenin yetkilerini ku-
rucular kurulu kullanır. Partinin genel başkanı ile yaş kaydı aranmaksızın kuru-
culuk şartlarını haiz merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez disiplin kurulu
üyeleri ve milletvekilleri, bu kurulun tabii üyeleridir.
Büyük kongrenin toplantı yeter sayısı, büyük kongre üye tamsayısının salt
çoğunluğudur. İlk çağrı üzerine yapılan toplantıda toplantı yeter sayısı buluna-
mıyorsa, ikinci çağrı üzerine yapılacak toplantıda toplantı yeter sayısı aran-
maz. Büyük kongrenin karar yeter sayısı, kanunda veya parti tüzüğünde daha büyük
bir sayı gösterilmediği hallerde, hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğudur.
Parti tüzük ve programında değişiklik yapılmasına ilişkin olan veya parti
politikasını ilgilendiren konularda karar alınmasına dair teklifleri karara
bağlamak için, bunların genel başkan, merkez karar ve yönetim kurulu veya büyük
kongre üyelerinin en az yirmide biri tarafından ileri sürülmüş olması gerekir.
Kanunlar, parti tüzük ve parti programı çerçevesinde toplumu ve Devleti ilgilen-
diren konularla kamu faaliyetleri konularında karar alınmasına dair teklifleri
karara bağlamak için bu tekliflerin büyük kongrede hazır bulunan üyelerin üçte
biri tarafından yapılmış olması şarttır. Bu teklifler, büyük kongrece seçilecek
bir komisyonda görüşüldükten sonra, komisyon raporuyla birlikte incelenir ve
karara bağlanır.
Genel başkan:
Madde 15 - Parti genel başkanı, büyük kongrece gizli oyla ve üye tamsayısı-
nın salt çoğunluğu ile seçilir. İlk iki oylamada sonuç alınamazsa, üçüncü oyla-
mada en çok oy alan seçilmiş sayılır.
KANUNLAR, TEMMUZ 1990 (Ek - 6)
(Değişik:28/3/1986 - 3270/4 md.) Genel başkan en çok üç yıl için seçilir.
(Mülga: 17/5/1990 - 3648/1 md.)
Partiyi temsil yetkisi genel başkana aittir. Kanunlardaki özel hükümler sak-
lı kalmak kaydı ile parti adına dava açma ve davada husumet yetkisi, genel baş-
kana veya ona izafeten bu yetkileri kullanmak üzere parti tüzüğünün göstereceği
parti mercilerine aittir.
Parti genel başkanı, merkez karar ve yönetim kurulunun tabii başkanıdır.
Parti tüzüğü, genel başkana görevinin yerine getirilmesinde ve yetkilerinin
kullanılmasında yardımcılık etmek üzere genel başkan yardımcısı ve genel sekre-
ter adlarıyla gerekli gördüğü sayıda yardımcılar öngörebilir. Bunların ne suret-
le seçileceği, görev ve yetkileri parti tüzüğünde gösterilir.
Genel başkanlığın herhangi bir sebeple boşalması halinde, büyük kongre top-
lanıncaya kadar, merkez karar ve yönetim kurulu partiyi temsil yetkisini kendi
içinden seçeceği bir üyeye tevdi eder ve en geç kırkbeş gün içerisinde büyük
kongreyi toplantıya çağırır.
Merkez karar, yönetim ve icra organları:
Madde 16 - (Değişik: 21/5/1987 - 3370/5 md.)
Siyasi partilerin merkez karar, yönetim ve icra organları parti tüzüğünde
belirtilen isim, şekil ve sayıda kurulur. Büyük Kongrece seçilecek merkez organ-
larının herbirinin üye sayısı 15'den az olamaz.
Bu organlar iki büyük kongre arasında, parti tüzük ve programına ve büyük
kongre kararlarına uymak şartıyla, partiyi ilgilendiren hususlarda karar
almak ve alınan kararları uygulamak yetkisine sahiptirler.
Merkez karar organı, zorunlu sebepler dolayısıyla büyük kongrenin toplanama-
dığı hallerde, partinin hukuki varlığına son verilmesi ve tüzük ve programının
değiştirilmesi dışındaki bütün kararları alabilir.
Parti işlerini düzenleyen parti iç yönetmelikleri merkez karar organı tara-
fından yapılır.
Merkez karar ve yönetim organlarının üyeleri büyük kongrece seçilir. Diğer
merkez organlarının seçim usul ve esasları parti tüzüğünde belirtilir. Parti
genel başkanı merkez karar, yönetim ve icra organlarının herbirinin de başkanlı-
ğını yapar. Büyük kongrece seçilen merkez organlarının herbirinin üyeleri büyük
kongrenin ve büyük kongre yetkilerini kullanan kurucular kurulunun tabii üyele-
ridir.
Organların toplanma ve çalışma usulleri, görev ve yetkileri, birbirleriyle
münasebetleri parti tüzüğünde gösterilir.
Merkez disiplin kurulu:
Madde 17 - Siyasi partinin merkez disiplin kurulu, bu Kanunda ve parti tüzü-
ğünde gösterilen şekilde kurulur. Bu kurulun üye sayısı yediden az olamaz.
Küçük kongre:
Madde 18 - (Mülga: 21/5/1987 - 3370/9 md.)
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İl ve İlçe Teşkilatı
İl teşkilatı:
Madde 19 - Siyasi partilerin il teşkilatı; il kongresi, il başkanı, il yöne-
tim kurulu ve il disiplin kurulundan oluşur.
İl kongresi, sayısı altıyüzden fazla olmamak üzere, parti tüzüğüne göre ilçe
kongrelerince seçilen delegelerden oluşur. 0 ilin partili milletvekilleri ile
yönetim ve disiplin kurulları başkan ve üyeleri, il kongresinin tabii üyeleri-
dir. Geçici yönetim kurulu başkan ve üyeleri de kongreye katılma hakkına sahip-
tirler. Ancak geçici il yönetim kurulu başkanı ve üyelerinden delege sıfatı ol-
mayanların kongrede oy kullanma hakları yoktur.
(Değişik:23/5/1987-3377/11 md.) İl kongresi, büyük kongrenin yapılmasına en-
gel olmayacak şekilde parti tüzüğünde gösterilen süreler içinde toplanır.
(Değişik: 21/5/1987-3370/6 md.) İl yönetim kurulu, parti tüzüğünün göstere-
ceği sayıda üyeden oluşur. Bu sayı 7'den az olamaz.
İl başkanı ile il yönetim kurulu il kongresince seçilir. İl başkanı ile yö-
netim kurulunun, seçim şekli ve merkez karar ve yönetim kurulunca hangi hallerde
ve nasıl işten el çektirileceği ve geçici yönetim kurulunun nasıl oluşturulacağı
parti tüzüğünde gösterilir. El çektirme kararı, 101 inci maddenin (d - 1) ben-
dinde gösterilen haller dışında, yetkili kurulların üye tamsayısının üçte iki
çoğunluğu ve gizli oyla alınır. İşten el çektirme kararının il yönetim kuruluna
bildirilmesinden itibaren kırkbeş gün içinde il kongresi toplanarak yeni il yö-
netim kurulunu seçer. Bu süre içerisinde il kongresi için yeni delegeler seçil-
miş değilse, kongre eski delegelerle toplanır.
(Değişik:28/3/1986 - 3270/5 md.) İl başkanı en çok üç yıl için seçilir.
(Mülga: 17/5/1990 - 3648/1 md.)
İl teşkilatında bir il disiplin kurulu bulunur. İl disiplin kurulunun üye
sayısı ve bu üyelerde aranacak nitelikler parti tüzüğünde belirtilir.
Bu maddede yazılı kurulların; görev ve yetkileriyle yedek üyelerinin sayısı,
nasıl seçileceği ve ne suretle göreve çağrılacağı parti tüzüğünde açıklanır.
İlçe teşkilatı:
Madde 20 -
(Değişik:31/3/1988 - 3420/3.md.) Siyasi partilerin ilçe teşkilatı, ilçe
kongresi, ilçe başkanı, ilçe yönetim kurulu ve belde teşkilatından meydana ge-
lir. Parti tüzüğünde ilçe disiplin kurulu teşkili de öngörülebilir. Bir ilçede
teşkilatlanma, ilçe sınırları içerisindeki beldelerin en az yarısında teşkilat
kurmayı gerektirir. Belde sayısı üç veya daha az ise beldenin sadece birinde
teşkilat kurulmuş olması yeterlidir.
(Değişik:31/3/1988 - 3420/3.md.) İlçe kongresi, ilçe ve çevresindeki köy ve
mahallelerde partinin son genel seçimde aldığı oy sayısına göre, seçime katılma-
mış partilerde ise üye sayısına göre, bu Kanunun 10 uncu maddesinde gösterilen
siyasi partiler sicilinde kayıtlı ilgili parti üyelerinin seçtikleri, sayısı
400'ü aşmayan delegelerden oluşur. İlçe yönetim kurulu ve varsa ilçe disiplin
kurulu başkan ve üyeleri ilçe kongresinin tabii üyeleridir. Geçici ilçe yönetim
kurulu başkan ve üyeleri de kongreye katılma hakkına sahiptir. Ancak geçici ilçe
yönetim kurulu başkan ve üyelerinden delege sıfatı olmayanların kongrede oy kul-
lanma hakkı yoktur.
(Değişik: 28/3/1986-3270/6 md.) Delege seçimleri; köy ve mahallelerde parti-
nin bu yerlerde son genel seçimde aldığı oy miktarı, seçime katılmamış partiler-
de ise üye sayısı esas alınmak suretiyle bu yerlere verilecek kontenjanlara göre
yapılır. Köy ve mahallelerdeki üye sayısı delege kontenjanı verilmesini gerekti-
ren nispetin altında ise bu durumdaki köy ve mahallelerin diğer köy ve mahalle-
lerle birleştirilerek delege seçilmesi mümkündür.
Yapılan delege seçimleri bir tutanakla tespit edilerek, tutanak parti ilçe
başkanlığına gönderilir.
KANUNLAR, TEMMUZ 1990 (Ek - 6)
Parti tüzüğünde, münhasıran delege seçimi işlemlerini yürütmek üzere köy ve-
ya mahallelerdeki üyelerden birinin görevlendirilmesi öngörülebilir.
Delege seçimiyle ilgili diğer hususlar parti tüzüğünde gösterilir.
(Değişik: 23/5/1987-3377/12 md.) İlçe kongresi, il kongresinin yapılmasına
engel olmayacak şekilde parti tüzüğünde gösterilen süreler içinde toplanır.
(Değişik: 21/5/1987 - 3370/7 md.) İlçe yönetim kurulu, parti tüzüğünün gös-
tereceği sayıda üyeden oluşur. Bu sayı 5'ten az olamaz.
İlçe başkanı ile ilçe yönetim kurulu ilçe kongresince seçilir. İlçe başkanı
ile ilçe yönetim kurulunun; seçim şekli ve il yönetim kurulunca veya merkez ka-
rar ve yönetim kurulunca hangi hallerde ve nasıl işten el çektirileceği ve geçi-
ci yönetim kurulunun nasıl oluşturulacağı parti tüzüğünde gösterilir. El çektir-
me kararı 101 inci maddenin (d-1) bendinde gösterilen haller dışında yetkili
kurulların üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla alınır. İşten el
çektirme kararının ilçe yönetim kuruluna bildirilmesinden itibaren otuz gün
içinde ilçe kongresi toplanarak yeni ilçe yönetim kurulunu seçer. Bu süre içeri-
sinde ilçe kongresi için yeni delegeler seçilmiş değilse, kongre eski delegeler-
le toplanır.
(Değişik:28/3/1986 - 3270/6 md.) İlçe başkanı en çok üç yıl için seçilir.
(Mülga:17/5/1990 - 3648/1 md.)
Bu maddede yazılı kurulların görev ve yetkileri ile yedek üyelerinin sayısı
ve ne suretle göreve çağrılacağı parti tüzüğünde gösterilir.
Siyasi partilerin, illerin merkez ilçelerinde teşkilat kurmaları hususunda
ilçe teşkilatına ilişkin hükümler uygulanır.
Seçimlerin yapılması:
Madde 21 - Siyasi partilerin genel merkez, il ve ilçe organları seçimleri
ile il kongresi ve büyük kongre delegelerinin seçimleri, yargı gözetimi altında
gizli oy ve açık tasnif esasına göre aşağıdaki şekilde yapılır.
Seçim yapılacak büyük kongreyle il ve ilçe kongrelerinin toplantılarından en
az onbeş gün önce, kongreye katılacak parti üyelerini belirleyen listeler, büyük
kongreyle il kongreleri için Yüksek Seçim kurulunun önceden belirleyeceği seçim
kurulu başkanına, ilçe kongreleri için o yer ilçe seçim kurulu başkanına ilçede
birden fazla ilçe seçim kurulunun bulunması halinde birinci ilçe seçim kurulu
başkanına iki nüsha olarak verilir. Ayrıca toplantının gündemi, yeri, günü,
saati ile çoğunluk sağlanamadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin
hususlar da bildirilir.
Seçim kurulu başkanı, gerektiğinde ilgili kayıt ve belgeleri de getirtip
incelemek suretiyle varsa noksanları tamamlattırdıktan sonra seçime katılacakla-
rı belirleyen liste ile yukarıdaki fıkrada belirtilen diğer hususları onaylar.
Onaylanan liste ile toplantıya ilişkin diğer hususlar kongrenin toplantı tari-
hinden yedi gün önce siyasi partinin ilgili teşkilatının bulunduğu binada asıl-
mak suretiyle ilan edilir. İlan süresi üç gündür.
İlan süresi içinde, listeye yapılacak itirazlar hakim tarafından incelenir
ve en geç iki gün içinde kesin olarak karara bağlanır. Bu suretle kesinleşen
listeler ile toplantıya ilişkin diğer hususlar, hakim tarafından onaylanarak si-
yasi partinin ilgili teşkilatına gönderilir.
(Değişik: 28/3/1986 - 3270/7 md.) Kongrelerde yapılacak seçimler ilgili se-
çim kurulunun gözetimi ve denetiminde yapılır. Bu seçimlerin usul ve şekilleri
ile seçimlerde kullanılacak oy pusulası ve listelerin tanzim tarzı siyasi parti-
lerin tüzük ve kongre yönetmelikleri ile düzenlenir.
(Değişik: 28/3/1986-3270/7 md.) Seçim kurulu başkanı, bir başkan ile iki
üyeden oluşan yeteri kadar seçim sandık kurulu oluşturur. Sandık kurulu başkanı
ile bir üyesi memurlar, diğer üyesi de aday olmayan parti üyeleri arasından se-
çilir. Ayrıca her sandık için aynı şekilde üçer yedek üye de belirlenir. Seçim
sandık kurulu başkanının yokluğunda, kurula memur üye başkanlık eder.
Seçim sandık kurulu, kanunun ve parti tüzüğünün öngördüğü esaslara göre se-
çimlerin yürütülmesi, yönetimi ve oyların tasnifi ile görevli olup, bu görevleri
seçim ve tasnif işleri bitinceye kadar aralıksız olarak devam eder.
(Değişik:31/10/1990-3673/1 md.) Listede adı yazılı bulunmayanlar oy kullana-
mazlar. Oylar, oy verenin nüfus hüviyet cüzdanı veya resimli üyelik kimlik kartı
veya kimlik tespiti amacıyla düzenlenmiş resmi belge ile ispat edilmesinden ve
listedeki isminin karşısındaki yerin imzalanmasından sonra kullanılır. Oylar, oy
verme sırasında sandık kurulu başkanınca verilen, seçim kurulu başkanınca mühür-
lenmiş ve adayları gösterir listelerin tüzük ve kongre yönetmeliklerinde göste-
rilen usule uygun bir şekilde işleme tabi tutularak sandığa atılması suretiyle
kullanılır. Oy kullanma ve oyların muteberlik şekil ve şartları siyasi partile-
rin tüzük ve kongre yönetmelikleri ile düzenlenir.
Seçim süresinin sonunda seçim sonuçları tutanakla tespit edilip, seçim san-
dık kurulu başkan ve üyeleri tarafından imzalanır. Tutanakların bir örneği seçim
yerinde asılmak suretiyle ilan edilir. Kullanılan oylar ve diğer belgeler, tuta-
nağın bir örneği ile birlikte üç ay süre ile saklanmak üzere seçim kurulu baş-
kanlığına verilir.
Seçimin devamı sırasında yapılan işlemler ile tutanakların düzenlenmesinden
itibaren iki gün içinde seçim sonuçlarına yapılacak itirazlar hakim tarafından
aynı gün incelenir ve kesin olarak karara bağlanır.
Hakim, seçim sonuçlarını etkileyecek ölçüde bir usulsüzlük veya kanuna aykı-
rı uygulama nedeniyle seçimlerin iptaline karar verdiği takdirde bir aydan az ve
iki aydan fazla bir süre içinde olmamak üzere seçimlerin yenileneceği tarihi
tespit ederek ilgili siyasi partiye bildirir. Belirlenen günde yalnız seçim ya-
pılır ve seçim işlemleri bu madde ile kanunun öngördüğü diğer hükümlere uygun
olarak yürütülür.
İlçe seçim kurulu başkanı ve seçim sandık kurulu başkanı ile üyelerine, "Se-
çimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun" da belirtilen esas-
lara göre Genel Bütçeden ücret ödenir.
Seçimler sırasında sandık kurulu başkan ve üyelerine karşı işlenen suçlar.
Devlet memurlarına karşı işlenmiş gibi cezalandırılır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Türkiye Büyük Millet Meclisi Siyasi Parti Grupları
Grup kurma:
Madde 22 - En az yirmi milletvekiline sahip siyasi partiler, Türkiye Büyük
Millet Meclisinde grup kurabilirler.
Bir siyasi partinin grup kurduğu, o partinin genel başkanlığı tarafından
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına yazıyla bildirilir.
Grup iç yönetmeliği:
Madde 23 - Grup içyönetmeliği, grubun kurulduğunun bildirildiği tarihten
itibaren onbeş gün içinde, grubu oluşturan milletvekilleri tarafından hazırla-
nır. Bu
KANUNLAR, ŞUBAT 1991 (Ek - 7)
içyönetmeliğin, milletvekillerinin salt çoğunluğu tarafından kabul edilmesi zo-
runludur. Bu şekilde hazırlanan içyönetmelik, Türkiye Büyük Millet Meclisi Baş-
kanlığına gönderilir.
Grup içyönetmeliğine, parti tüzük ve programına aykırı hükümler konulamaz.
Grup genel kurulu:
Madde 24 - Bir siyasi partinin grup genel kurulu, o partinin milletvekille-
rinden oluşur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve başkanvekilleri, üyesi bulundukları
siyasi partinin ve parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine
katılamazlar. Ancak, yeniden milletvekili adayı olmaya ilişkin faaliyetleri
bu hükmün dışındadır.
Grup yönetim ve disiplin kurulları:
Madde 25 - Her siyasi parti grubunda; kuruluşu, görev ve yetkileri grup
içyönetmeliğinde belirtilen birer yönetim ve disiplin kurulu bulunur.
Grup disiplin kurulunun, hangi hallerde merkez disiplin kurulu ile bir arada
çalışacağı, parti tüzüğünde gösterilir.
Grup başkanı:
Madde 26 - Partinin genel başkanı milletvekili ise parti grubunun da başka-
nıdır; değilse grup başkanı grup üyeleri arasından içyönetmelikte gösterilen
yöntemle seçilir.
Grupta gizli oylama:
Madde 27 - Grup genel kurulunda, seçimlere ait oylamalar ile milletvekille-
rini bağlayıcı nitelikteki konulara ilişkin kararların oylamaları, gizli oyla
yapılır.
Grup ve hükümet ilişkileri:
Madde 28 - Bakanlar Kuruluna veya bir bakana Türkiye Büyük Millet Meclisinde
veya grupta güven veya güvensizlik oyu verilmesi konusunda karar alma yetkisi,
grup genel kuruluna aittir. Bu yetki, başka bir organa veya mercie bırakılamaz.
Bakanlar Kuruluna katılacak üyeler, parti gruplarında ve diğer parti organ-
larında tespit edilemez.
ALTINCI BÖLÜM
Teşkilatla İlgili Diğer Hükümler
Kongrelerle ilgili genel hükümler:
Madde 29 - 22 Kasım 1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun bu Kanu-
na aykırı olmayan hükümleri, siyasi partilerin her kademedeki kongreleri için de
uygulanır.
Şu kadar ki, parti tüzükleri ve yönetmelikleri, parti kongreleri için gerek-
li ilanın gazete ile yapılması şartını kaldırabileceği gibi, toplantı yeter sa-
yısını ve yeter sayının sağlanamadığı hallerde birinci ve ikinci toplantı ara-
sındaki süreyi de azaltabilir. Bu Kanundaki özel hükümler saklıdır.
İbra için oya katılamayacak olanlar:
Madde 30 - Değişik kademelerdeki kongrelerde tabii üye olarak bulunan merkez
karar ve yönetim kurulu ile yönetim kurulları üyeleri, mensup oldukları, kurulun
ibrası için yapılan oylamalara katılamazlar.
Teşkilatın merkezleri:
Madde 31 - (Değişik: 21/5/1987-3370/8 md.)
Siyasi partilerin merkez teşkilatı Ankara il merkezinde; il ve ilçe teşki-
latları ilgili il ve ilçe merkezlerinde; belde teşkilatları ise, il ve ilçe mer-
kezleri hariç olmak üzere, belediye teşkilatı olan yerlerde bulunur.
Bağdaşmayan görevler:
Madde 32 - Siyasi partilerin merkez karar ve yönetim kurullarına üye olan-
lar, o partinin Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubu yönetim kurulunda görev
alamazlar.
Siyasi partilerin disiplin kurullarında görev alanlar, kongreler, Türkiye
Büyük Millet Meclisindeki parti grubu üyelikleri hariç, partinin diğer organ,
kurul ve görevlerinde bulunamaz, partiye bir hizmet bağıyla bağlı olamaz ve par-
tiden herhangi bir suretle gelir sağlayamazlar.
Bir disiplin kurulunda görev alan kimse, diğer bir disiplin kurulunda görev
alamaz.
Eşler ile bir ve ikinci derecedeki kan ve sıhri hısımlar, aynı disiplin ku-
rulunda görev alamazlar. Bunlarla ilgili kararlara katılamazlar.
Siyasi partilerin il ve ilçe yönetim kurullarından birinde üye olan kimse,
diğer bir il veya ilçe yönetim kurulunda üye olamaz. İl ve ilçe başkanları hak-
kında da aynı hüküm uygulanır.
Organlarda görev alanların ilgili makamlara bildirilmesi:
Madde 33 - Parti kongreleri hariç olmak üzere, her kademedeki parti organla-
rıyla parti tüzüğünde belirtilen bir göreve getirilenlerin adları, soyadları,
doğum yer ve tarihleri, meslek veya sanatları, ikametgahları ve nüfus cüzdanı
örnekleri; o mahallin en büyük mülki amirliğine seçim veya atanmadan başlayarak
onbeş gün içinde yazı ile bildirilir. Valiliklerce birleştirilen bu bilgi ve
belgeler İçişleri Bakanlığına ve Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
Merkez organlarında görevlendirilenlerle ilgili bilgi ve belgeler de aynı
süre içinde doğrudan İçişleri Bakanlığına ve Cumhuriyet Başsavcılığına verilir.
Kamu yararına dernek sayılmama:
Madde 34 - 22 Kasım 1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun kamu ya-
rarına çalışan dernek sayılma hükümleri siyasi partiler hakkında uygulanmaz.
Anamuhalefet partisi ve genel başkanı:
Madde 35 - Bakanlar Kuruluna katılmayan ve grubu bulunan siyasi partiler
arasında en fazla milletvekiline sahip olan partiye anamuhalefet partisi, genel
başkanına da anamuhalefet partisi genel başkanı denir. Bu siyasi partilerin mil-
letvekili sayılarının eşit olması halinde, son milletvekili seçimlerinde aldık-
ları muteber oy sayısına bakılır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Siyasi Partilerin Seçimlere Katılması ve Adayların Tespiti
Siyasi partilerin seçimlere katılması:
Madde 36 - (İptal:Anayasa Mahkemesinin 22/5/1987 tarih ve E. 1986/17. K.
1987/11 sayılı Kararı ile.)(1) (Yeniden düzenleme: 31/3/1988 - 3420/4. md.) Si-
yasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme
gününden en az altı ay evvel teşkilat kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması
veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunması şarttır.
Bir ilde teşkilatlanma, merkez ilçesi dahil o ilin ilçelerinin en az üçte
birinde teşkilat kurmayı gerektirir.
--------------
(1) Bu iptal kararı 18/9/1987 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmış olup yayım-
landığı tarihten başlıyarak altı ay sonra yürürlüğe gireceği söz konusu
Anayasa Mahkemesi kararında hükme bağlanmıştır.
Parti adaylarının tespiti:
Madde 37 - (Değişik: 28/3/1986 - 3270/9 md.)
Siyasi partiler, milletvekilliği genel veya ara seçimlerinde, adaylık için
müracaat eden ve adaylığı uygun bulunanlar arasından, adayların tespitini;
serbest, eşit, gizli oy açık tasnif esasları çerçevesinde, tüzüklerinde belirle-
yecekleri usul ve esaslardan herhangi biri veya birkaçı ile yapabilirler.
(...)(1), partilerin tüzüklerinde gösterilen merkez yoklaması dışındaki
parti aday seçimleri seçim kurullarının yönetim ve denetimi altında yapılır.
Partilerin tüzüklerinde herhangi bir seçim çevresinde bütün üyelerin iştira-
ki ile yapacakları ön seçimde bu Kanunun ön seçimlerle ilgili hükümleri uygula-
nır.
Aday tespitinin yapılacağı gün, Yüksek Seçim Kurulu tarafından genel seçim-
lerden en az yetmişbeş gün önceki bir tarih olarak belirlenip ilan edilir. Seçi-
me katılacak bütün siyasi partilerin tüzüklerindeki usullere göre il ve ilçeler-
de yapacakları aday tespitleri bütün yurtta aynı günde yapılır.
Genel seçimler için kabul edilen seçim çevresi, aday tespiti için de esas
alınır.
Kontenjan adaylığı:
Madde 38 - (Mülga: 27/10/1995 - 4125/21 md.)
Adayların tespitinde uygulanacak hükümler:
Madde 39 - 26 Nisan 1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve
Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, önseçim-
lerde ve kullanılacak parti seçmen kütükleri hakkında da uygulanır.
Siyasi partilerde aday adaylığı ve merkez adaylığı:
Madde 40 - (Değişik birinci fıkra: 28/3/1986-3270/11 md.) Siyasi partiler,
Anayasa ve kanunlarda belirtilen şartlara aykırı olmamak kaydıyla adaylarda daha
başka ne gibi şartlar bulunması gerektiğini tüzüklerinde gösterebilirler.
Bir kimse, aynı zamanda, önseçimlerde ve merkez adaylığında değişik siyasal
partilerden veya aynı partiden, aynı seçim için birden fazla seçim çevresinden
önseçime katılamaz.
Bir kimse, bir partiden önseçim veya merkez adaylığı yoklamasına katıldıktan
sonra başka bir partiden merkez adayı gösterilemez ve partisinden istifa etme-
dikçe bağımsız aday olamaz.
---------------
(1) Bu fıkrada yeralan, "Bu Kanunun 38 inci maddesinde yazılı kontenjan adaylığı
ile" ibaresi, 27/10/1995 tarih ve 4125 sayılı Kanunun 21 inci maddesiyle
yürürlükten kaldırılmış olup, metinden çıkarılmıştır.
(Değişik:25/12/1993-3945/1 md.) Mahalli teşkilatın yönetim kurulu başkan
ve üyelerinden, görev yaptıkları yerden aday adayı olmak isteyenlerin görev-
lerinden istifa etmelerine ilişkin usul ve esaslar siyasi partilerin tüzük-
lerinde belirlenir.
Bu hükümlere aykırı hareket edenlerin adaylığı Yüksek Seçim Kurulu tarafın-
dan iptal edilir.
Siyasi partilerin genel başkanlığı partilerinin, aday adayları listelerini
ve seçim çevrelerini önseçimin yapılacağı tarihten en az yirmi gün önce saat
onyediye kadar Yüksek Seçim Kuruluna ve ilgili il ve ilçe seçim kurullarına
bildirir. Kurullarca ilgiliye bir alındı belgesi verilir.
Bu bildirimden sonra adaylıktan çekilmek önseçime kadar dikkate alınmaz.
Ancak, bu gibiler aday seçilmişlerse çekilmeleri hüküm ifade eder. Ölüm halinde
de aynı hüküm uygulanır.
Kurulların oluşumu:
Madde 41 - Önseçimde:
a) İlçe seçim kurulu; ilçe seçim kurulu başkanı ile dört üyeden oluşur.
(Değişik: 28/3/1986 - 3270/12 md.) Üyelerden ikisi o ilçede görev yapan
Devlet memurları arasından seçilir. Bunlar kurulun devamlı üyesidirler. İki üye
ise aday adayı olmayan parti üyeleri arasından belirlenir. Bunlar, üyesi bulun-
dukları parti adına o parti adayları için yapılacak önseçim işlemleri ile ilgi-
li olarak kurula katılırlar.
Aynı usulle ikişer yedek üye de seçilir.
Birden fazla ilçe seçim kurulu bulunan ilçelerde, bu Kanunla ilçe seçim
kurulu başkanına veya ilçe seçim kuruluna verilmiş bulunan görevler, birinci
ilçe seçim kurulu başkanı veya kurulu tarafından yerine getirilir.
b) Sandık kurulu; bir başkan ile dört asıl ve dört yedek üyeden oluşur.
Sandık başkanı ile iki asıl, iki yedek üye Devlet memurları arasından, iki asıl
iki yedek üye de partiler tarafından yukarıdaki fıkra esaslarına göre belirle-
nir.
Kurullardaki üyelerin gelmemesi halinde yedekleri alınır; noksanlık
yedeklerle giderilemiyorsa durum bir tutanakla tespit edilir ve kurul başkanı
tarafından yukarıda nitelikleri açıklanan kimselerden seçilmek suretiyle
tamamlanır.
Önseçimlere hangi siyasi partilerin hangi seçim çevrelerinden katılacak-
ları, partilerin aday adayları listelerinin Yüksek Seçim Kuruluna bildirildiği
tarihten itibaren üç gün içinde ilan edilir. İlçe seçim kurulunca siyasi parti-
lerin her biri için parti seçmen listesinde kayıtlı her bin seçmene bir sandık
ve kapalı hücre bulundurulur ve sandıkların yerleri tespit edilerek mutat vası-
talarla ilan olunur. Bu husus ayrıca ilgili siyasi partilere de duyurulur.
Parti seçmen listesi:
Madde 42 - Siyasi partilerin ilçe teşkilatı, kendi çevrelerindeki üyeleri-
ni muntazam kayıt ve sıra numarası ve partiye giriş çıkış tarihleri ve üye hak-
kında diğer bilgileri ihtiva eden bir üye kayıt defterine kaydederler.
Üye kayıt defterleri, ilçe seçim kurulu başkanının denetimi altındadır.
Üye kayıt defterleri, en az altı ayda bir defa ilçe seçim kurulu başkanı tara-
fından incelenir ve kayıtların usule uygun olarak tutulup tutulmadığı bir tuta-
nakla tespit edilir.
(Değişik: 31/3/1988 - 3420/5. md.) Üye Kayıt Defterinde Parti üyesi olarak
kayıtlı bulunan ve Cumhuriyet Başsavcılığınca seçim kurullarına gönderilen
listelerde yer alan üyeler önseçimde oy kullanabilir.
(Değişik: 31/3/1988 - 3420/5. md.) Önseçimlerin yapılacağı tarih itibariy-
le bir önceki yılın son gününe kadar bu Kanunun 10 uncu maddesine göre Cumhuri-
yet Başsavcılığına bildirilen üyeler önseçimde oy kullanabilir.
KANUNLAR, ŞUBAT 1994 (EK - 19)
(Değişik: 31/3/1988 - 3420/5. md.) İlçe Seçim Kurulları üye listelerini
önseçimden en az otuz gün evvel elinde olacak şekilde Cumhuriyet Başsavcılığın-
dan temin eder.
(Değişik: 31/3/1988 - 3420/5. md.) Siyasi Partiler kayıtlı üyelerin tamamı
dışında başka bir usulle aday yoklaması yapacaksa bu halde oy kullanacak seçmen
listelerini önseçimden en az otuz gün önce ilçe seçim kurulu başkanlığına üye
kayıt defterleri ile birlikte vermek zorundadırlar.
(Değişik:31/3/1988-3420/5. md.) Bu listeler önseçim tarihinden 25 gün önce
parti yönetim kurulu ve ilçe seçim kurulu binaları önüne asılır. Sekizinci fık-
radaki itiraz süresinden sonra kesinleşen listelere göre parti seçmen kartları
ilçe seçim kurulu başkanlığınca her üyeye dağıtılır.
Parti üyeleri, parti seçmen listesine, asıldığı tarihten itibaren onbeş
gün içinde yazıyla itiraz edebilirler. İtirazlar ilçe seçim kurulu tarafından
incelenir ve en geç iki gün içinde kesin olarak karara bağlanır. İtirazın ye-
rinde görülmesi halinde parti seçmen listesi düzeltilir.
Önseçimde propaganda ile ilgili hükümler:
Madde 43 - Aday yoklamalarına katılan aday adayları için propaganda yapmak
amacı ile açık hava toplantıları, örf ve adete göre sohbet toplantısı sayılan-
lar hariç olmak üzere kapalı salon toplantıları tertiplenemez, duvar ilanı, el
ilanı ve her nevi matbua, ses ve görüntü bantlarıyla propaganda yapılamaz. Bu
tür toplantılarda başka aday adaylarına karşı kötüleyici beyanlarda bulunulması
yasaktır.
Siyasi partiler, tüzüklerinde gösterilmek kaydıyla aday adayları için bun-
ların vereceği bilgileri de esas alarak aday adaylarının meslek veya sanat ha-
yatlarındaki derece, başarı ve eserlerini, memlekete yaptığı hizmetleri göste-
rir, vesikalık fotoğraflarını taşıyan matbualar bastırıp dağıtabilir. Aday
adaylarının soyadı alfabe sırasına göre düzenlenecek benzer bilgileri içeren
matbualar sandık başlarına asılabilir.
Aday adayları, mensup oldukları partinin programı, büyük kongresinin ve
yetkili merkez organlarının kararları ile partinin seçim bildirisi dışında,
milli, mahalli yahut mesleki çapta herhangi bir vaadde bulunamazlar ve Türk-
çe'den başka dil ve yazı kullanamazlar.
Aday adayları, önseçimlerde oy kullanacak partili üyelere veya yakınlarına
maddi çıkar sağlama amacı güdemezler; önseçimlerde oy kullanacakları etkilemek
maksadıyla meşru ve hukuka uygun olmayan davranışlarda bulunamazlar.
Kuruldaki parti üyesinin görevini yerine getirmemesi:
Madde 44 - Önseçim günü oy verilmesine başlanmazdan önce veya oy verme
sırasında ilçe seçim kuruluna dahil siyasi parti üyesi görevini yapmazsa, ceza
hükümleri saklı kalmak üzere, yerine siyasi partilerin sıradaki yedek üyesi
getirilir. Bu da mümkün olmazsa, bu husus tutanağa geçirilir ve eksikler san-
dık alanı çevresindeki parti üyesi olabilme yeterliğine sahip ve okur - yazar
olanlar arasından ilçe seçim kurulu başkanının seçeceği kimse ile tamamlanır.
Müşahitler:
Madde 45 - Önseçim sırasında siyasi partilerin birer müşahidi, kendi parti-
lerine ait sandık başı işlemlerini takip etmek üzere hazır bulunabilir. Önse-
çimde aday olanlar, müşahit sıfatıyla sandık başında bulunamazlar.
Oy pusulası:
Madde 46 - Siyasi partiler, 40 ıncı maddeye göre bildirdikleri aday aday-
ları listelerini içeren oy pusulalarını çoğaltarak il ve ilçe seçim kurulu
başkanlıklarına yeteri kadar zarf ile birlikte verirler. İlçe seçim kurulu
başkanlıkları oy pusulalarını ve zarfları mühürledikten sonra, seçim günü san-
dık başkanlıklarında hazır bulundururlar.
Sandık başına gelen partili seçmene, sandık kurulu başkanı veya görevlendi-
receği kurul üyesi oy pusulasını, sandık kurulu başkanlığının mühürü ile mü-
hürledikten sonra verir.
(Değişik: 28/3/1986 - 3270/14 md.) Partili seçmen, aday adaylarının
karşısına işaret koymak suretiyle tercihini kullanır. İşaretleme, (...)(1)
o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısından çok ve yarısından az
olamaz. İşaretlemede belirlenen miktar ve nispetlere uyulmaması, oy pusulala-
rının geçersiz sayılmasını gerektirir.
Kimliğin tespiti:
Madde 47 - Önseçimlerde oy vermek için parti seçmen kartının gösterilmesi
şarttır. Bu belgeyi göstermeyenlerden veya belgenin sahibi olduğunda tereddüt
edilenlerden parti hüviyet cüzdanı, o da yoksa nüfus hüviyet cüzdanı istenir.
Son işlemler:
Madde 48 - Yüksek Seçim Kurulu, il seçim kurullarından gelen önseçimle
tespit edilmiş parti adayları listelerinin tasdikli birer örneğini derhal ilgi-
li partilerin genel başkanlıklarına teslim eder. Parti genel başkanlıkları, 38
inci madde ve parti mevzuatı gereğince merkez adayı olarak seçilen parti aday-
larını bu listelere dahil ederek seçim çevrelerine göre düzenleyecekleri parti
adayı cetvellerini, kanun hükümlerine göre Yüksek Seçim Kuruluna süresi içeri-
sinde bildirirler.
Önseçim evrakının saklanması:
Madde 49 - Hesaba katılan, katılmayan ve itiraza uğramış olan oy pusula-
ları; sayım ve döküm cetvelleri ve adaylığa seçilme tutanaklarıyla diğer her
türlü evrak, milletvekili seçimlerinin kesin sonuçlarının ilanı tarihinden
itibaren üç ay süreyle ilçelerde ilçe seçim kurulu başkanı ve illerde il seçim
kurulu başkanı tarafından saklanır.
Bu evrak, Yüksek Seçim Kurulunun istemi olmaksızın hiçbir yere gönderil-
mez.
İtiraz hakkı:
Madde 50 - Seçim ve sandık kurullarının veya kurul başkanlarının kesin
olmayan kararlarına karşı ilgili siyasi parti, o siyasi partiden önseçimde
aday adayı olanlar veya o siyasi partilerin teşkilat kademelerinin başkanları
veya vekilleri ile parti müşahitleri itiraz edebilirler.
Önseçim tutanağı ve tutanağın iptali:
Madde 51 - Önseçimlerde, her siyasi parti için ayrı ayrı düzenlenecek bası-
lı tutanak kağıdında o partiden aday olmak üzere önseçimde aday olmuş bulunan-
ların aldıkları oyların toplamı, rakam ve yazı ile belirtilir. Bu tutanak ilçe
seçim kurulu başkanı ve üyelerince imzalanır.
Aynı miktarda oy almış olanlar arasındaki sırayı ilgili siyasi partinin
merkez karar ve yönetim kurulu tespit eder.
----------------
(1) Bu fıkrada yeralan "kontenjan adayları hariç" ibaresi, 27/10/1995 tarih ve
4125 sayılı Kanunun 21 inci maddesiyle yürürlükten kaldırılmış olup, metin-
den çıkarılmıştır.
Adaylık tutanağına yapılan itiraz, oyların dökümüne veya sayımına ilişkin
olduğu ve yeniden yapılan döküm ve sayım sonucunda tutanakların iptaline karar
verildiği takdirde, yeniden yapılan döküm ve sayım sonucuna göre seçildikleri
anlaşılanlara Yüksek Seçim Kurulu tarafından tutanakları verilir.
Bir seçim çevresinde önseçimin, önseçim işlemleri sebebiyle iptaline karar
verildiği takdirde, önseçim yenilenmez ve bu seçim çevresi için bütün adaylar
38 inci maddede yazılı kurul tarafından tespit edilir.
Adaylardan yalnız birinin veya birkaçının tutanağının iptaline karar veril-
diği hallerde, tutanakları iptal olunan adayların yerine önseçimde aldıkları
oy sırasına göre başta gelenlere tutanak verilir. Sırada olanlar yetmediği
takdirde boş kalan yerlerin doldurulması için bu maddenin yukurıdaki fıkrası
uygulanır.
Belli bir seçim için parti adaylarının Yüksek Seçim Kuruluna bildirilmesin-
den sonra, önseçim ve adaylarla ilgili itiraz ve şikayetler dikkate alınmaz.
Daha önce yapılmış olan itiraz ve şikayetler üzerine başlamış olan işlemler
durdurulur.
Mahalli seçimler yoklaması:
Madde 52 - Siyasi partilerin, mahalli idareler seçimleri için aday göstere-
bilecekleri hallerde, bu adayların nasıl seçilecekleri ve yoklamalarının nasıl
yapılacağı ilgili kanundaki esaslara göre belirlenir.
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Disiplin işleri
Disiplin suçları ve cezaları:
Madde 53 - Siyasi partilerin disiplin kurullarınca verilebilecek cezalar,
uyarma, kınama, partiden veya gruptan geçici veya kesin olarak çıkarma cezala-
rıdır.
Disiplin kurullarının vermeye yetkili oldukları disiplin cezaları ile hangi
halde ne tür disiplin cezası verileceğinin parti tüzüğünde belli edilmesi zo-
runludur.
Partinin hangi organ ve mercilerinin kimler hakkında ve hangi disiplin
kurulunda disiplin cezası isteminde bulunabileceği ve disiplin cezalarına karşı
yapılan itirazları incelemeye yetkili üst disiplin kurulları ve itirazın usul
ve şartları, kanunda belirtilmeyen hallerde, parti tüzüğü ile düzenlenir.
Disiplin kurullarınca parti üyeleri hakkında verilen kararlar gerekçeleriy-
le birlikte en geç otuz gün içinde ilgiliye tebliğ olunur.
Bir partiye mensup milletvekilinin: o partinin Türkiye Büyük Millet Meclisi
grubu üyeliğinden kesin olarak çıkarılması, partiden çıkarılmayı ve partiden
kesin olarak çıkarılması da Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubu üyeliğin-
den çıkarılmayı gerektirir.
Bir üyenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi parti grubundan geçici olarak
çıkarılması hakkında verilen ceza, bu üyenin ceza süresince gruptaki çalışmala-
ra katılmamasını gerektirir.
Hakkında geçici çıkarma cezası verilen parti üyesi, faaliyetine katılama-
yacağı parti organlarına hiçbir teklif yapamaz. Ancak bu hüküm o üyenin parti
tüzüğüne, programına, partinin diğer mevzuatına ve organlarının bağlayıcı
kararlarına uyması zorunluğunu ortadan kaldırmaz. Geçici çıkarma cezası verilen
parti üyelerine, parti içinde hiçbir görev verilemez.
Disiplin kurulları üyelerinin seçilmesi:
Madde 54 - Siyasi partilerin disiplin kurullarının üyeleri kongrelerce
gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi grubu disiplin kurulu üyeleri-
nin seçimi, en az iki yıl için olmak üzere, parti tüzüğünde gösterildiği şekil-
de yapılır.
Disiplin kurullarının çalışması:
Madde 55 - Disiplin kurulları, üye tamsayısının en az üçte iki çoğunluğuyla
toplanır ve hazır bulunanların çoğunluğuyla karar verir. Ancak 101 inci madde-
nin (d - 1) bendinde gösterilen haller dışında, partiden kesin çıkarma cezaları
için üye tamsayısının çoğunluğunun kararı gereklidir.
Disiplin kuruluna sevk edilen partili, yazılı veya sözlü savunma hakkına
sahiptir. Savunma için süre, savunmaya çağrı belgesinin ilgiliye tepliği
tarihinden başlamak üzere onbeş gündür. Ancak, seçimlerde veya herkesin gözü
önünde açıkça veya yayın yoluyla işlenen disiplin suçlarında bu süre yedi
gündür. Savunma süresini geçirenler, savunma hakkından vazgeçmiş sayılırlar.
Savunmaya çağırma, disiplin kurulu başkanlığınca yazı ile yapılır. Bu yazıda
uygulanması istenen disiplin cezası ile bu cezanın istenmesine sebep olan
fiiller açıkça gösterilir.
Disiplin işleriyle ilgili görüşme ve karar yasağı:
Madde 56 - Disiplin kurullarına sevk yetkisine sahip bulunan parti organ
ve mercilerinin kararları ile disiplin kurullarınca verilen disiplin cezaları
hakkında, siyasi partilerin her kademesindeki kongrelerinde görüşme yapılamaz
ve bu konularda karar alınamaz.
58 inci madde hükmü saklıdır.
Disiplin cezalarına itiraz:
Madde 57 - (Değişik: 28/3/1986 - 3270/15 md.)
Hakkında partiden veya gruptan geçici veya kesin çıkarma cezası verilen
parti üyesi, bu cezaya karşı disiplin kuruluna sevkeden organ veya merci veya
disiplin kurulunun görev ve yetkisizliği veya alınan kararların kanuna, parti
tüzüğüne ve içyönetmeliğe şekil ve usul bakımından aykırı bulunduğu iddiasıyla,
parti itiraz yollarını kullandıktan sonra nihai karar niteliğindeki son karara
karşı otuz gün içinde nihai kararı veren merciin bulunduğu yer asliye hukuk
mahkemesine itiraz edebilir. Mahkeme bu itirazları, diğer işlerden önce ve en
geç otuz gün içinde basit muhakeme usulüne göre inceleyerek karara bağlar, bu
karar kesindir.
Af yetkisi:
Madde 58 - Disiplin kurullarınca verilen cezaların partinin hangi organı
tarafından ve ne şekilde affedileceği siyasi partilerin tüzüklerinde gösteri-
lir.
Disiplin konusunda tedbir kararı:
Madde 59 - Partiden geçici çıkarmayı veya kesin çıkarmayı gerektiren
hallerde, disiplin cezası verilmesi için sevk kararı almaya yetkili olan parti
organları, tedbir niteliğinde olmak üzere, disiplin kuruluna sevk edilen üyeyi
parti içindeki görevlerinden derhal uzaklaştırabilirler.
İlgili,bu tedbir kararının kaldırılmasını sevk edildiği disiplin kurulundan
isteyebilir. Bu istek, disiplin kurulu tarafından yedi gün içinde karara bağla-
nır.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Parti Defterleri
Tutulacak defter ve kayıtlar:
Madde 60 - Her kademedeki parti organları üye kayıt defteri, karar defteri,
gelen ve giden evrak kayıt defteri, gelir ve gider defteri ile demirbaş eşya
defteri tutmak zorundadırlar.
Üye kayıt defteri, mahalle ve köy esasına göre tutulur.
KANUNLAR, HAZİRAN 1988 (EK - 2)
Karar defteri, ilgili organın kararlarını, tarih ve numara sırasıyla ihtiva
eder. Kararlar oylamaya katılanlar tarafından imzalanır. Kongrece alınan karar-
ları da ihtiva etmesi gereken kongre tutanak özetleri başkanlık divanı üyele-
rince imzalanır.
Gelen ve giden evrak tarih ve numara sırasıyla gelen ve giden evrak kayıt
defterine kaydedilir ve gelen evrakın asılları ile gönderilen evrakın örnekleri
bu tarih ve numaralar altında dosyalarda saklanır.
Parti adına elde edilen gelirlerin alındığı ve yapılan giderlerin ne gibi
işlere ve yerlere harcandığı ilgili defterlere sıra ile ve belgeleri de belir-
tilerek geçirilir.
Bütün defterlerin sayfaları ve kaç sayfadan ibaret oldukları teşkilatın
bulunduğu ilgili seçim kurulu başkanı tarafından mühürlenir ve tasdik edilir.
Partiye giriş işlemlerini gösteren üyelik beyannamelerinin birer örneği il-
çe ve il kademesinde, alfabetik sıra esasına göre tasnif edilmiş olarak ayrı
bir dosyada saklanır.
Parti organ ve kurullarınca tutulmasında fayda görülen diğer defterler,
parti tüzük ve içyönetmeliklerinde gösterilir.
Parti genel merkezinde üye kayıt defterlerinin özetinin nasıl tutulacağı,
bütçe ve kesinhesabın nasıl hazırlanıp düzenleneceği parti içyönetmeliğiyle
belirtilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Mali Hükümler
BİRİNCİ BÖLÜM
Partilerin Gelirleri
Gelir kaynakları:
Madde 61 - Siyasi partiler aşağıda belirtilen gelirleri elde edebilirler:
a) Parti üyelerinden alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatı,
b) Partili milletvekillerinden alınacak milletvekilliği aidatı,
c) (Değişik: 31/3/1988 - 3420/6. md.) Milletvekili, belediye başkanlığı,
belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği aday adaylarından alınacak
özel aidat, (Bu aidatlar 64 üncü maddedeki esaslar dahilinde siyasi partilerin
yetkili merkez karar organlarınca tespit ve tahsil olunur.)
d) Parti bayrağı, flaması, rozeti ve benzeri rumuzların satışından sağlana-
cak gelirler,
e) Parti yayınlarının satış bedelleri,
f) Üye kimlik kartlarının ve parti defter, makbuz ve kağıtlarının sağlanma-
sı karşılığında alınacak paralar,
g) Partice tertiplenen balo, eğlence ve konser faaliyetlerinden sağlanacak
gelirler,
h) Parti mal varlığından elde edilecek gelirler,
i) Bağışlar.
j) (Ek: 27/6/1984 - 3032/1 md.) Devletçe yapılan yardımlar.(1)
(h) bendinde yazılı parti mal varlığından elde edilen gelirler hariç olmak
üzere, diğer bentlerde yazılı kaynaklardan elde edilen gelirlerden hiçbir su-
rette vergi, resim ve harç alınmaz. (2)
Giriş ve üyelik aidatı:
Madde 62 - Parti üyelerinden alınacak giriş aidatının miktarı ile üyelik
aidatının alt ve üst sınırları parti tüzüğünde gösterilir.
----------------------------------
(1) Bu hükmün uygulanmasında ek 1 inci maddeye bakınız.
(2) İthalde alınan her türlü vergi, resim ve harç muafiyeti hükümleri,
6/5/1986 tarih ve 3283 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile yürürlükten
kaldırılmıştır.
Her üye, aylık veya yıllık olarak üyelik aidatı ödemeyi partiye girişinde
kabul etmek zorundadır.
Parti üyesi, vermeyi kabul ettiği aidatın miktarını, parti tüzüğüne uygun
olmak şartıyla, kayıtlı bulunduğu teşkilat kademesi başkanlığına yazı ile
bildirerek artırabilir.
Partiye borçlu olduğu yıla ait aidatın tamamını veya bir kısmını ödemeyen
parti üyesi hakkında, partiden geçici veya kesin olarak çıkarmaya dair
disiplin cezaları uygulanmaz. Aidatını ödemesi için yapılan yazılı tebligata
rağmen belirtilen süre içerisinde ödemede bulunmayan üye hakkında yapılacak
işlem ve uygulanacak yasaklamalar parti tüzüğünde gösterilir.
Milletvekili aidatı:
Madde 63 - Bir siyasi partiye mensup milletvekillerinin, ne miktar aidat
ödeyeceği ve bu suretle toplanan paraların grup faaliyetlerine ve parti
merkezine hangi miktarlarda ayrılacağı, Türkiye Büyük Millet Meclisi parti
grubu kararıyla belli edilir. Ancak, bu miktarın yıllık tutarı milletvekili
ödeneğinin net bir aylık tutarını geçemez.
Grubu olmayan milletvekillerinin ödeyeceği aidat, yukarıdaki fıkrada
belirtilen miktarın yarısını geçmemek kaydıyla merkez karar ve yönetim kurulun-
ca tespit edilir.
Milletvekili aday adaylığı aidatı:
Madde 64 - Milletvekili aday adaylarından alınacak özel aidat, milletveki-
li ödeneğinin net bir aylık tutarını aşmamak kaydıyla parti içyönetmeliklerinde
gösterilir.
Satış bedelleri:
Madde 65 - Bu Kanunun 61 inci maddesinin (d), (e) ve (f) bentlerinde göste-
rilen satış bedelleri, merkez karar ve yönetim kurulunun kararı ile tespit
edilir.
Bağışlar:
Madde 66 - Genel ve katma bütçeli dairelerle mahalli idareler ve muhtarlık-
lar, kamu iktisadi teşebbüsleri, özel kanunla veya özel kanunla verilen
yetkiye dayanılarak kurulmuş bankalar ve diğer kuruluşlar, kamu iktisadi teşeb-
büsü sayılmamakla beraber ödenmiş sermayesinin bir kısmı Devlete veya bu fıkra-
da adı geçen kurum, idare, teşebbüs, banka veya kuruluşlara ait müesseseler,
kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi ve işveren sendikaları ile
bunların üst kuruluşları, dernekler, vakıflar ve kooperatifler siyasi partile-
re, hiçbir suretle taşınır veya taşınmaz mal veya nakit veya haklar bağışlaya-
maz ve bu gibi mal veya hakların kullanılmasını bedelsiz olarak bırakamazlar;
bağlı oldukları kanun hükümleri dışında siyasi partilere ayni hakların devrine
dair tasarruflarda bulunamazlar.
(Değişik: 31/10/1990 - 3673/2 md.) Yukarıdaki fıkranın dışında kalan ger-
çek ve tüzelkişilerin her birinin bir siyasi partiye aynı yıl içerisinde
ellimilyon liradan fazla kıymette aynı veya nakdi bağışta bulunması yasaktır.
Bağış veya bağışların bağışta bulunanın veya yetkili temsilcisine veya vekiline
ait olduğunun partice verilen makbuzda açıkça belirtilmesi gerekir. Böyle bir
belgeye dayanılmaksızın siyasi partilerce bağış kabul edilemez.
Siyasi partiler, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, yabancı
uyruklu kişiler ile yabancı ülkelerdeki dernek, grup ve kurumlardan herhangi
bir surette ayni veya nakdi yardım ve bağış alamazlar.
KANUNLAR, ŞUBAT 1991 (Ek - 7)
Kredi ve borç alma yasağı:
Madde 67 - Siyasi partiler, hiçbir şekilde hiçbir yerden ve hiçbir kimseden
dolaylı veya dolaysız olarak kredi veya borç alamazlar. Ancak, ihtiyaçlarını
karşılamak amacıyla 66 ncı maddenin 1 ve 3 üncü fıkralarında gösterilenler dı-
şında kalan gerçek ve tüzelkişilerden kredili veya ipotek karşılığı mal satın
alabilirler.
Taşınmaz mal edinme:
Madde 68 - Siyasi partiler, ikametleri ile amaç ve faaliyetleri için gerek-
li olanlardan başka taşınmaz mal edinemezler. Partiler, amaçları içinde olmak
şartıyla sahip oldukları taşınmaz mallardan gelir sağlayabilirler.
22/11/1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun 52 nci maddesinin son
fıkrası hükmü, siyasi partiler için uygulanmaz.
Gelirlerin sağlanmasında usul:
Madde 69 - Bir siyasi partinin bütün gelirleri, o siyasi partinin tüzelki-
şiliği adına elde edilir.
Siyasi partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri,
parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alı-
nır. Bastırılan ve parti teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının
seri ve sıra numaralarına ait kayıtlar parti genel merkezinde tutulur. Parti
teşkilat kademeleri aldıkları ve kullandıkları makbuzlar dolayısıyla parti
merkez karar ve yönetim kuruluna karşı mali sorumluluk taşırlar.
Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağlandığı kimsenin adı, so-
yadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda
ve dip koçanlarında yer alır.
Makbuzların asıl kısımlarıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur.
Makbuz dip koçanlarının saklama süresi, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kara-
rının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır.
İKİNCİ BÖLÜM
Partilerin Giderleri
Giderlerin yapılmasında usul:
Madde 70 - Bir siyasi partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişili-
ği adına yapılır.
Beşbin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile
tevsik edilmesi zorunlu değildir. Ancak, bütün harcamaların yetkili organ veya
merciin kararına dayanması şarttır. Şu kadar ki, yetkili organca onaylanan
bütçede öngörülmüş bulunmak kaydıyla beşbin lirayı aşmayan harcamalar ile genel
tarifeye bağlı giderler için ayrıca karar alınmasına gerek yoktur.
Giderlere ait belgeleri saklama süresi, özel kanunlarda gösterilen daha
uzun süreye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, kesinhesabın Anayasa Mahkeme-
sinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş
yıldır.
Parti teşkilatı bağlı bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında
parti tüzüğünde gösterilen sürede hesap vermekle yükümlüdür. Bu süre altı aydan
fazla olamaz.
Mali sorumluluk:
Madde 71 - Siyasi partilerin yapacakları giderler, sözleşmeler ve girişe-
cekleri yükümlülükler; genel merkezde parti tüzelkişiliği adına, illerde il
yönetim kurulu adına ve ilçelerde ilçe yönetim kurulu adına yetkili kılınan ki-
şi veya kurulca yapılır.
Siyasi partilerin il ve ilçelerdeki teşkilat kademeleri tarafından parti
tüzelkişiliği adına sözleşme yapılmasına ve yükümlülük altına girilmesine iliş-
kin esaslar, merkez karar ve yönetim kurulunca tespit olunur. Bu esaslara aykı-
rı olarak yahut siyasi partilerin tüzüklerine göre merkez karar ve yönetim
kurulunca önceden yazılı yetki verilmediği veya sonradan bir kararla onaylan-
madığı takdirde, partinin teşkilat kademelerinin yaptıkları sözleşme ve giriş-
tikleri yükümlülüklerden dolayı, parti tüzelkişiliği hiçbir suretle sorumlu
tutulamaz; merkez karar ve yönetim kurulu veya genel başkan veya parti tüzelki-
şiliği aleyhine takipte bulunulamaz. Bu takdirde sorumluluk, sözleşmeyi yapan
veya yükümlülük altına giren kişi veya kişilere ait olur.
Borç verme yasağı:
Madde 72 - Siyasi partiler, üyelerine ve diğer gerçek ve tüzelkişilere
hiçbir şekilde borç veremezler.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Parti İçi Mali İşlemler
Parti bütçeleri ve kesinhesabı:
Madde 73 - Siyasi partilerin, bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşki-
latı ayrı ayrı gelir tahminlerini ve gider miktarlarını gösteren bir yıllık
bütçe hazırlarlar ve ilgili takvim yılından önceki Ekim ayı sonuna kadar genel
merkeze gönderirler. Bu bütçeler ile aynı süre içinde hazırlanacak genel merkez
bütçesi en geç ilgili takvim yılından önceki Aralık ayı sonuna kadar parti mer-
kez karar ve yönetim kurulunca incelenir ve karara bağlanır.
Siyasi partilerin hesapları bilanço esasına göre düzenlenir.
Parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe
yılını izleyen Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçları-
nı gösteren kesinhesaplarını hazırlarlar. İller teşkilatından gönderilenler ve
parti merkezine ait olan kesinhesaplar, merkez karar ve yönetim kurulunca
incelenerek karara bağlanır ve birleştirilir.
Siyasi partilerin bütçeleri, bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile
kesinhesaplarının nasıl düzenleneceği partilerin içyönetmeliklerinde gösteri-
lir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Anayasa Mahkemesince Yapılacak Mali Denetim
Kesinhesabın gönderilmesi:
Madde 74 - Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleşti-
rilmiş bulunan kesinhesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller
teşkilatının kesinhesaplarının onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar
Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadır-
lar.
Denetim:
Madde 75 - Anayasa Mahkemesi, kesinhesaplara ait bilgilerin belgelendiril-
mesini siyasi partilerden her zaman isteyebilir.
Anayasa Mahkemesi denetimini evrak üzerinde yapar. Bu denetimi, Sayıştay
denetçileri veya Maliye Bakanlığının uzman elemanları ile diğer kamu kurum
ve kuruluşlarının uzman elemanlarından yararlanarak hazırlatacağı raporlar
üzerinden yapabileceği gibi, siyasi partilerin genel merkezlerinde ve mahalli
teşkilatlarında doğrudan doğruya veya kendi üyeleri arasından görevlendireceği
bir naip üye veya mahallin en kıdemli adli veya idari yargı hakimi niyabetinde
yaptıracağı inceleme ve araştırmalar üzerinden de yapabilir. Bu maksatla, ye-
minli bilirkişi görevlendirebilir.
Anayasa Mahkemesi, ilgili siyasi partinin başkanından veya temsilcisinden
yazılı mütalaa isteyebilir; gerekli görürse sorumlu uzman muhasipler de dahil
ilgililerin sözlü açıklamalarını dinleyebilir.
Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, o siyasi partinin gelir ve giderlerinin
doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile
giderler dolayısıyla da bunların Hazineye gelir kaydedilmesine karar verir.
Siyasi partilerin büyük kongrelerinin kesinhesaplar hakkındaki kararları,
Anayasa Mahkemesinin denetimini etkilemez.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Mali Hükümlerin Müeyyideleri
Hazinece elkoyma:
Madde 76 - Bu Kanunun bağışlarla ilgili hükümlerine aykırı olarak bağış
kabul ettiği Anayasa Mahkemesince tespit edilen siyasi partilerin 66 ncı mad-
denin birinci ve üçüncü fıkralarına aykırı şekilde elde ettikleri gelirlerin
tamamının Hazineye irad kaydedilmesine, taşınmaz malların Hazine adına tapuya
tesciline; aynı maddenin ikinci fıkrasında belirtilen miktarlardan fazla gelir-
lerle taşınmaz malların bu fıkrada belirtilen miktarı geçen kısmının karşılığı-
nın Hazineye irad kaydedilmesine karar verilir.
Bu Kanunun 67 nci maddesi hükmüne aykırı olarak siyasi partilere sağlanan
kredi veya borçlar üzerine Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazinece elkonulur, kre-
di veya borcu verene karşı Hazine hiçbir yükümlülük altına girmez.
Bu Kanunun 69 uncu maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak bir siyasi
partinin tevsik edilmeyen kaynaklardan gelir sağladığı anlaşılırsa, Anayasa
Mahkemesi kararıyla bu gelir Hazineye irad kaydedilir.
Belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen parti giderleri mikta-
rınca parti malvarlığı, Anayasa Mahkemesi kararıyla Hazineye irad kaydedilir.
Paraya çevirme:
Madde 77 - Bu Kanunun 68 inci maddesinde belirtilen esaslara aykırı olarak
bir siyasi partinin taşınmaz mallara sahip olduğu anlaşılırsa, Anayasa Mahkeme-
sinin kararıyla ve bu Mahkemenin göstereceği süre içinde siyasi parti tarafın-
dan bu malların paraya çevrilmesi yoluna gidilir.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Siyasi Partilerle İlgili Yasaklar
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaçlar ve Faaliyetlerle İlgili Yasaklar
Demokratik Devlet düzeninin korunması ile ilgili yasaklar:
Madde 78 - Siyasi partiler:
a) Türkiye Devletinin Cumhuriyet olan şeklini; Anayasanın başlangıç kısmın-
da ve 2 nci maddesinde belirtilen esaslarını; Anayasanın 3 üncü maddesinde
açıklanan Türk Devletinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, diline,
bayrağına, milli marşına ve başkentine dair hükümlerini; egemenliğin kayıtsız
şartsız Türk Milletine ait olduğu ve bunun ancak, Anayasanın koyduğu esaslara
göre yetkili organları eliyle kullanılabileceği esasını; Türk Milletine ait
olan egemenliğin kullanılmasının belli bir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakı-
lamayacağı veya hiçbir kimse veya organın, kaynağını Anayasadan almayan bir
Devlet yetkisi kullanamayacağı hükmünü; seçimler ve halkoylamalarının serbest,
eşit, gizli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve
denetimi altında yapılması esasını değiştirmek;
Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve
hürriyetleri yok etmek, dil, ırk, renk, din ve mezhep ayrımı yaratmak veya sair
herhangi bir yoldan bu kavram ve görüşlere dayanan bir devlet düzeni kurmak;
Amacını güdemezler veya bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar, başkala-
rını bu yolda tahrik ve teşvik edemezler.
b) Bölge, ırk, belli kişi, aile, zümre veya cemaat, din, mezhep veya tari-
kat esaslarına dayanamaz veya adlarını kullanamazlar.
c) Sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini veya
zümre egemenliğini veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştir-
meyi amaçlayamazlar ve bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar.
d) Askerlik, güvenlik veya sivil savunma hizmetlerine hazırlayıcı nitelikte
eğitim ve öğretim faaliyetlerinde bulunamazlar.
e) Genel ahlak ve adaba aykırı, amaçlar güdemezler ve bu amaca yönelik
faaliyette bulunamazlar.
f) Anayasanın hiçbir hükmünü, Anayasada yer alan hak ve hürriyetleri yok
etmeye yörelik bir faatiyette bulunma hakkını verir şekilde yorumlayamazlar.
İKİNCİ BÖLÜM
Milli Devlet Niteliğinin Korunması
Bağımsızlığın korunması:
Madde 79 - Siyasi partiler:
a) Türkiye Cumhuriyetinin, milletlerarası hukuk alanında bağımsızlık ve
eşitlik ilkesine dayanan hukuki ve siyasi varlığını ortadan kaldırmak yahut
milletlerarası hukuk gereğince münhasıran Türkiye Cumhuriyetinin yetkili olduğu
hususlara diğer devletlerin, milletlerarası kuruluşların ve yabancı gerçek ve
tüzelkişilerin karışmasını sağlamak amacını güdemezler ve bu amaçlara yönelik
faaliyette bulunamazlar.
b) Yurt dışında teşkilatlanıp faaliyette bulunamazlar.
c) Yabancı devletler, milletlerarası kuruluşlar ve yabancı gerçek ve tüzel-
kişiler ile yabancı ülkelerdeki dernek, grup ve kurumlardan herhangi bir suret-
le, doğrudan doğruya veya dolaylı olarak, yardım kabul edemezler; bunlardan
emir alamazlar ve bunların Türkiye'nin bağımsızlığı ve ülke bütünlüğü aleyhin-
deki karar ve faaliyetlerine katılamazlar.
Devletin tekliği ilkesinin korunması:
Madde 80 - Siyasi partiler, Türkiye Cumhuriyetinin dayandığı Devletin tek-
liği ilkesini değiştirmek amacını güdemezler ve bu amaca yönelik faaliyette
bulunamazlar.
Azınlık yaratılmasının önlenmesi:
Madde 81 - Siyasi partiler:
a) Türkiye Cumhuriyeti ülkesi üzerinde milli veya dini kültür veya mezhep
veya ırk veya dil farklılığına dayanan azınlıklar bulunduğunu ileri süremez-
ler.
b) Türk dilinden veya kültüründen başka dil ve kültürleri korumak, geliş-
tirmek veya yaymak yoluyla Türkiye Cumhuriyeti ülkesi üzerinde azınlıklar yara-
tarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler ve bu yolda faaliyette
bulunamazlar.
c) Tüzük ve programlarının yazımı ve yayınlanmasında, kongrelerinde,
açık veya kapalı salon toplantılarında, mitinglerinde, propagandalarında
Türkçe'den başka dil kullanamazlar; Türkçe'den başka dillerde yazılmış
pankartlar, levhalar, plaklar, ses ve görüntü bantları, broşür ve beyannameler
kullanamaz ve dağıtamazlar; bu eylem ve işlemlerin başkaları tarafından da
yapılmasına kayıtsız kalamazlar. Ancak, tüzük ve programlarının kanunla
yasaklanmış diller dışındaki yabancı bir dile çevrilmesi mümkündür.
Bölgecilik ve ırkçılık yasağı:
Madde 82 - Siyasi partiler, bölünmez bir bütün olan ülkede, bölgecilik
veya ırkçılık amacını güdemezler ve bu amaca yönelik faaliyette bulunamazlar.
Eşitlik ilkesinin korunması:
Madde 83 - Siyasi partiler, herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi dü-
şünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin
kanun önünde eşit olduğu prensibine aykırı amaç güdemez ve faaliyette buluna-
mazlar.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Atatürk İlke ve İnkılaplarının ve Laik Devlet Niteliğinin Korunması
Atatürk ilke ve inkilaplarının korunması:
Madde 84 - Siyasi partiler, Türk toplumunu çağdaş uygarlık seviyesinin
üstüne çıkarmak ve Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliğini korumak amacını
güden:
a) 3 Mart 1340 tarihli ve 430 sayılı Tevhidi Tedrisat Kanunu,
b) 25 Teşrinisani 1341 tarihli ve 671 sayılı Şapka İktisası Hakkında
Kanun,
c) 30 Teşrinisanı 1341 tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbele-
rin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair
Kanun,
d) 17 Şubat 1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenisiyle kabul
edilen, evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapılacağına dair medeni
nikah esası ile aynı Kanunun 110 uncu maddesi,
e) 20 Mayıs 1928 tarihli ve 1288 sayılı Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkın-
da Kanun,
f) 1 Teşrinisani 1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve
Tatbiki Hakkında Kanun,
g) 26 Teşrinisani 1934 tarihli ve 2590 sayılı Efendi, Bey, Paşa gibi Lakap
ve Unvanların Kaldırıldığına Dair Kanun,
h) 3 Kanunuevvel 1934 tarihli ve 2596 sayılı Bazı Kisvelerin Giyilemeyece-
ğine Dair Kanun,
Hükümlerine aykırı amaç güdemezler ve faaliyette bulunamazlar.
Atatürk'e saygı:
Madde 85 - Siyasi partiler, Türk Milletinin Kurtarıcısı, Türkiye Cumhuriye-
tinin Kurucusu Atatürk'ün şahsiyet ve faaliyetlerini veya hatırasını kötülemek
veya küçük düşürmek amacını güdemez ve buna yol açabilecek davranış ve faali-
yetlerde bulunamazlar. Parti adları ile amblemlerinde Atatürk'ün adını veya
resmini kullanamazlar.
Laiklik ilkesinin korunması ve halifeliğin istenemeyeceği:
Madde 86 - Siyasi partiler, Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliğinin
değiştirilmesi ve halifeliğin yeniden kurulması amacını güdemez ve bu amaca
yönelik faaliyetlerde bulunamazlar.
Din ve dince kutsal sayılan şeyleri istismar yasağı:
Madde 87 - Siyasi partiler, Devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya
hukuki temel düzenini, kısmen de olsa dini esas ve inançlara uydurmak amacıyla
veya siyasi amaçla veya siyasi menfaat temin ve tesis eylemek maksadıyla dini
veya dini hissiyatı veya dince mukaddes tanınan şeyleri alet ederek her ne
suretle olursa olsun propaganda yapamaz, istismar edemez veya kötüye kullana-
mazlar.
Dini gösteri yasağı:
Madde 88 - Siyasi partiler, herhangi bir şekilde dini tören ve ayin tertip-
leyemez veya parti sıfatıyla bu gibi tören ve ayinlere katılamazlar.
Siyasi partiler, dini bayramlar, ayinleri ve cenaze törenlerini parti gös-
terilerine ve propagandalarına vesile yapamazlar.
Devlet protokolünce düzenlenen cenaze törenleri ile partisinden bir
üyenin ölümü halinde veya parti nezaketinin gereği olarak bir diğer parti üye-
sinin veya bağımsız kişinin cenaze töreninde partinin temsili veya parti
adına çelenk gönderilmesi ile anma törenleri, bayramlaşmalar, siyasi propaganda-
ya dönüştürülmemek şartıyla birinci fıkradaki yasağın dışındadır.
Diyanet İşleri Başkanlığının yerinin korunması:
Madde 89 - Siyasi partiler, laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi
görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi
amaç edinerek özel kanunda gösterilen görevleri yerine getirmek durumunda olan
Diyanet İşleri Başkanlığının, genel idare içinde yer almasına ilişkin Anayasa-
nın 136 ncı maddesi hükmüne aykırı amaç güdemezler.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeşitli Yasaklar
Tüzük ve programlar ile parti faaliyetlerine ilişkin sınırlamalar:
Madde 90 - Siyasi partilerin tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve bu
Kanun hükümlerine aykırı olamaz.
Siyasi partiler, tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamayacakları
gibi seçimlerde başka bir partiyi destekleme kararı da alamazlar.
Yan kuruluşlar yasağı:
Madde 91 - Siyasi partiler, kadın kolu, gençlik kolu ve benzeri şekilde
ayrıcalık yaratan yan kuruluşlar meydana getiremezler, dernek ve vakıf
kuramazlar.
Dernek, sendika, vakıf, kooperatif ve meslek kuruluşlarıyla siyasi ilişki
ve işbirliği yasağı:
Madde 92 - Siyasi partiler, kendi siyasetlerini yürütmek ve güçlendirmek
amacıyla, dernekler, sendikalar, vakıflar, kooperatifler ve kamu kurumu nite-
liğindeki meslek kuruluşları veya bunların üst kuruluşları ile siyasi ilişki
veya işbirliği içinde bulunamazlar; bunlardan maddi yardım alamazlar veya bu
kuruluşlara maddi yardım yapamazlar; bunlara destek olamazlar ve bu amaçlarla
ortak hareket edemezler.
Parti içi çalışmaların demokrasi esaslarına uygun olma zorunluluğu:
Madde 93 - Siyasi partilerin parti içi çalışmaları, parti yönetimi, deneti-
mi; parti organları için yapılacak seçimler ile parti genel başkanlığınca, ge-
nel merkez organlarınca ve parti gruplarınca alınan kararları ve yapılan eylem
ve işlemleri parti tüzüğüne, parti üyeleri arasındaki eşitlik ilkesine ve de-
mokrasi esaslarına aykırı olamaz.
Üniforma giydirme ve güvenlik kuvvetlerinin görevlerini üstlendirme ya-
sağı:
Madde 94 - Siyasi partiler, üyeleri ve personeli için üniforma, üniforma
niteliğinde kıyafet veya kol bağı ve benzeri alametler ihdas edemez ve bunları
kullandıramazlar. Ancak her kademedeki parti kongreleri ile toplantılarında
görevlendirilen parti üyeleri ve personel bu görevleri gereği olarak şerit,
kurdela ve benzeri işaretler kullanabilirler.
Siyasi partiler herhangi bir kimseye veya topluluğa güvenlik kuvvetlerinin
görev veya yetkilerini üstlenmesi görevini veremezler ve parti kongre ve top-
lantılarında üyelerinin bu şekilde hareketlerine müsaade edemezler.
Temelli kapatılan siyasi partiler mensuplarının durumu:
Madde 95 - Temelli kapatılan siyasi partilerin kapatılma tarihinde üyeliği
devam eden; kurucuları, genel başkanı, merkez karar ve yönetim kurulu ile her
kademedeki yönetim ve disiplin kurulu üyeleri ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
siyasi parti grubu üyeleri başka bir siyasi partinin kurucusu, yöneticisi ve
deneticisi olamazlar. Bunlardan fiilleriyle siyasi partinin kapatılmasına
neden olanlar on yıl süreyle başka bir siyasi partiye alınamazlar ve milletve-
killiği için aday olamazlar.
Kapatılmış bir siyasi partinin mensuplarının üye çoğunluğunu teşkil edeceği
yeni bir siyasi parti de kurulamaz.
Kullanılamayacak parti adları ve işaretler:
Madde 96 - (Değişik birinci fıkra : 19/6/1992 - 3821/8 md.) Anayasa Mahke-
mesince temelli kapatılan veya siyasi parti siciline kayıtlı bulunan siyasi
partilerin isimleri, amblemleri, rumuzları, rozetleri ve benzeri işaretleri
başka bir siyasi partice kullanılmayacağı gibi, daha önce kurulmuş Türk
devletlerine ait topluma mal olmuş bayrak, amblem ve flamalar da siyasi parti-
lerce kullanılmaz.
(Değişik: 19/6/1992 - 3821/8 md.) Kurulacak siyasi partiler, kapatılan siya-
si partilerin devamı olduklarını beyan edemez ve böyle bir iddiada bulunamazlar.
Komünist, anarşist, faşist, teokratik, nasyonal sosyalist, din, dil, ırk,
mezhep ve bölge adlarıyla veya aynı anlama gelen adlarla da siyasi partiler
kurulamaz veya parti adında bu kelimeler kullanılamaz.
12 Eylül 1980 Harekatına karşı beyan ve tutum yasağı:
Madde 97 - Siyasi partiler, Anayasanın başlangıç kısmında yazılı sebepler-
le Türk Silahlı Kuvvetlerinin, milletin çağrısıyla gerçekleştirdiği 12 Eylül
1980 Harekatına ve Milli Güvenlik Konseyinin karar, bildiri ve icraatına karşı
herhangi bir tutum, beyan ve davranış içinde bulunamazlar.
BEŞİNCİ KISIM
Siyasi Partilerin Kapatılması
Görevli mahkeme ve savcılık:
Madde 98 - Siyasi partilerin kapatılması, Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhu-
riyet Başsavcıvekilinin açacağı dava üzerine, Anayasa Mahkemesince, Ceza Muha-
kemeleri Usulü Kanunu hükümleri uygulanmak suretiyle, dosya üzerinde inceleme
yapılarak karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi gerekli gördügü hallerde sözlü
açıklamalarını dinlemek için ilgilileri ve konu hakkında bilgisi olanları çağı-
rır.
Anayasa Mahkemesince verilen kararlar kesindir.
Cumhuriyet Başsavcılığı, iddianamesine esas teşkil edecek olayların araştı-
rılması ve soruşturulmasında ve davanın açılması ve yürütülmesinde Cumhuriyet
savcılarına ve sorgu hakimlerine tanınan bütün yetkilere sahiptir. Ancak; Ana-
yasanın ve kanunların sadece hakimler tarafından kullanılabileceğini belirttiği
yetkiler bunun dışındadır.
Cumhuriyet Başsavcısının görevlendireceği Cumhuriyet Başsavcıvekili veya
Cumhuriyet Başsavcısı yardımcıları siyasi partilerin kongrelerini izleyebile-
cekleri gibi, Cumhuriyet Başsavcılığı siyasi partilerden incelemek üzere gerek-
li gördüğü belgeleri de isteyebilir.
Siyasi partiler, Cumhuriyet Başsavcılığının isteklerine en geç onbeş gün
içinde cevap vermek zorundadırlar.
Cumhuriyet Başsavcısı, soruşturmayı Cumhuriyet Başsavcıvekili veya yardım-
cıları eliyle de yürütebilir.
Cumhuriyet Başsavcısının soruşturma için görevlendirdiği Başsavcı yardımcı-
larının, Yargıtay üyeliğine seçilmeleri hali hariç, soruşturma sonuçlanıncaya
kadar süreli veya süresiz başka bir göreve atanmaları Cumhuriyet Başsavcısının
yazılı muvafakatına bağlıdır.
Siyasi partilerle ilgili yasakları inceleme kurulu:
Madde 99 - Siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin isteklerin, Cumhuriyet
Başsavcılığınca reddi halinde, yapılan itirazları incelemek üzere Siyasi Parti-
lerle İlgili Yasakları İnceleme Kurulu kurulmuştur.
Bu Kurul, Yargıtay ceza daireleri başkanlarından kurulur. Bunların en kı-
demlisi Kurulun Başkanıdır. Daire başkanlarının özürleri halinde dairenin en
kıdemli üyesi Kurula katılır. Kurul üye tamsayısı ile toplanır. Karar yeter
sayısı, üye tamsayısının salt çoğunluğudur.
Siyasi partilerle ilgili yasaklara aykırılık halinde dava açılması:
Madde 100 - Bir siyasi partinin, bu Kanunun dördüncü kısmında yer alan
hükümleri ihlal etmesi sebebiyle Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından partinin
kapatılması davasının açılması:
a) Resen,
b) Bakanlar Kurulu kararı üzerine Adalet Bakanının istemiyle,
c) Bir siyasi partinin istemi üzerine,
Olur
Ancak, bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığından dava açılmasını
isteyebilmesi için, bu partinin son milletvekili genel seçimlerine katılmış
olması, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunması, ilk büyük kongresini
yapmış olması, partinin merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısının salt
çoğunluğunun oyu ile dava açılmasının istenmesi yolunda karar alınmış bulunması
ve istemin par-
ti adına parti genel başkanı tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı ola-
rak yapılmış olması gerekir.
Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Bakanının veya partinin yazılı isteminde
yeterli delil bulunduğu kanısına varırsa davayı açar. Yeterli delil bulunmadı-
ğı kanısına varırsa dava açmayacağını istemde bulunan Adalet Bakanına veya
siyasi parti genel başkanlığına yazı ile bildirir.
Adalet Bakanının veya siyasi partinin, cumhuriyet Başsavcılığının bildiri-
mi üzerine, bu bildirimin tebliği tarihinden başlayarak otuz gün içinde Siyasi
Partilerle İlgili Yasakları İnceleme Kuruluna yazı ile itirazda bulunma hakkı
vardır.
Kurul, itirazı ivedilikle en geç otuz gün içinde inceler; itirazı haklı
görmezse dava açılmaz; haklı görürse, Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkeme-
sine dava açmakla yükümlüdür.
Bu maddenin birinci fıkrasının (b) ve (c) bentlerinde yer alan hükümler
milletvekili genel seçimiyle, bu seçimin yenilenmesine veya milletvekili ara
seçimlerine dair verilen kararın Resmi Gazetede yayımlandığı tarihten başlaya-
rak oy verme gününün ertesi gününe kadar geçecek süre içinde uygulanamaz.
Dördüncü kısımdaki yasaklara aykırılık halinde partilerin kapatılması:
Madde 101 - Anayasa Mahkemesince bir siyasi parti hakkında kapatma kararı:
a) Parti tüzüğünün veya programının yahut partinin faaliyetlerini düzenle-
yen ve yetkili parti organları veya mercilerince yürürlüğe konulmuş olan diğer
parti mevzuatının bu Kanunun dördüncü kısmında yer alan hükümlerine aykırı
olması,
b) Parti büyük kongresince, merkez karar ve yönetim kurulunca veya bu kuru-
lun iki ayrı kurul olarak oluşturulduğu hallerde ilgili kurulca veya Türkiye
Büyük Millet Meclisi grup yönetim veya grup genel kurullarınca bu Kanunun dör-
düncü kısmında yer alan maddeler hükümlerine aykırı karar alınması veya genel-
ge veya bildiriler yayınlanması veya karar alınmamış olsa bile bu kurullar
tarafından aynı hükümlere aykırı faaliyette bulunulması veya parti genel başka-
nı veya genel başkan yardımcısı veya genel sekreterinin sözü edilen bu maddeler
hükümlerine aykırı olarak sözlü ya da yazılı beyanda bulunması,
c) Parti merkez karar ve yönetim kurulunca Yüksek Seçim Kuruluna partiyi
temsilen konuşma yapacağı bildirilmiş olan kimsenin, radyo veya televizyonda
yaptığı konuşmanın bu Kanunun dördüncü kısmında yer alan maddeler hükümlerine
aykırı olması,
Hallerinde verilir.
d) 1 - (Değişik birinci fıkra, ilk paragraf:28/3/1986 - 3270/17 md.) (b)
bendinde sayılanlar dışında kalan parti organı, mercii veya kurulu tarafından
bu Kanunun 4 üncü kısmında yer alan maddeler hükümlerine aykırı fiilin işlenme-
si halinde, fiilin işlendiği tarihten başlayarak iki yılı geçmemiş ise, Cumhu-
riyet Başsavcılığı söz konusu organ, merci veya kurulun işten el çektirilmesini
yazı ile o partiden ister. Parti üyeleri 4 üncü kısımda yer alan maddeler hü-
kümlerine aykırı fiil ve konuşmalarından dolayı hüküm giyerler ise, Cumhuriyet
Başsavcılığı bu üyelerin partiden kesin olarak çıkarılmasını o partiden ister.
Siyasi parti, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde istem yazısında
belirtilen hususu yerine getirmediği takdirde, Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa
Mahkemesinde o siyasi partinin kapatılması hakkında dava açar. Cumhuriyet
Başsavcılığınca düzenlenmiş iddianamenin tebliğinden itibaren otuz gün içinde
ilgili siyasi
parti tarafından söz konusu parti organı mercii veya kurulunun işten el çekti-
rilmesi ve parti üyesi veya üyelerinin partiden kesin olarak çıkarılmaları ha-
linde, o partinin kapatılması hakkındaki dava düşer. Aksi takdirde Anayasa
Mahkemesi dosya üzerinde inceleme yaparak ve gerekli gördüğü hallerde Cumhuri-
yet Başsavcısının ve siyasi parti temsilcilerinin sözlü açıklamalarını ve konu
üzerinde bilgisi olanları da dinlemek suretiyle açılmış bulunan davayı karara,
bağlar.
2 - (1) numaralı bend gereğince bir siyasi partiden kesin olarak çıkarılan
veya çıkarılmayıp da bir siyasi partinin kapatılmasına sebep olan üyeleri, çı-
karma kararının veya Anayasa Mahkemesinin kapatma kararının kendilerine yazı
ile bildirilmesinden başlayarak on yıl süre ile başka hiçbir siyasi partiye
alınamaz, parti kurucusu olamaz, seçimlerde parti listelerinde bağımsız aday
da gösterilemez ve milletvekilliği için aday olamazlar. Aksi takdirde bu gibi-
leri üye kaydeden veya parti kurucusu olarak kabul eden veya seçimlerde bağım-
sız aday gösteren siyasi partiler hakkında da (1) numaralı bend hükümleri uygu-
lanır.
Bir siyasi parti üyesinin, bu madde gereğince partisinden kesin olarak
çıkarılması veya çıkartılmayıp da partinin kapatılmasına sebep olması halinde,
hakkında ayrıca genel hükümlere göre işlem yapılır.
95 inci madde hükmü saklıdır.
Cumhuriyet Başsavcılığının isteklerine uyulmaması halinde yapılacak işlem:
Madde 102 - Siyasi partilerin denetimi ve faaliyetlerinin takibi hususla-
rında Cumhuriyet Başsavcılığının istediği bilgi ve belgeleri, belli edilen
süre veya belli edilmemesi halinde makul süre içinde vermeyen siyasi partiye
Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından ikinci bir yazı tebliğ olunur. Bu yazıda,
belirtilen süre içinde cevap verilmediği ve istek yerine getirilmediği takdir-
de o siyasi partinin kapatılması için dava açılabileceği de belirtilir. Bu teb-
liğde bildirilecek süre içinde yine istek yerine getirilmez veya cevap veril-
mezse Cumhuriyet Başsavcılığı o siyasi partinin kapatılması için Anayasa Mahke-
mesinde resen dava açabilir.
Kanunsuz siyasi faaliyetlere mihrak olma sebebiyle kapatma:
Madde 103 - (Değişik: 28/3/1986 - 3270/18 md.)
Bir siyasi partinin, bu Kanunun 78 ila 88 ve 97 nci maddeleri hükümlerine
aykırı fiillerin işlendiği bir mihrak haline geldiğinin sübuta ermesi halinde,
o siyasi parti Anayasa Mankemesince kapatılır.
(İkinci fıkra iptal: An.Mah.'nin 9/1/1998 tarih ve E.1998/2, K.1998/1 sa-
yılı Kararı ile)
Diğer sebeplerle dava açılması:
Madde 104 - Bir siyasi partinin, bu Kanunun dördüncü kısmında yer alan
maddeler hükümleri dışında kalan emredici hükümleriyle diğer kanunların siyasi
partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılık halinde bulunması sebebiyle,
o parti aleyhine Anayasa Mahkemesine Cumhuriyet Başsavcılığınca resen yazı ile
başvurulur.
Anayasa Mahkemesi, söz konusu hükümlere aykırılık görürse bu aykırılığın
giderilmesi için ilgili siyasi parti hakkında ihtar kararı verir. Bu karar, o
siyasi parti genel başkanlığına yazılı olarak bildirilir. Bu yazının tebliği
tarihinden itibaren altı ay içinde aykırılık giderilmediği takdirde, Cumhuriyet
Başsavcısı Anayasa Mahkemesine bu siyasi partinin kapatılması için resen dava
açar.
Seçimlere katılmama nedeniyle dava açılması:
Madde 105 - Kuruldukları tarihten itibaren aralıksız iki dönem Türkiye Bü-
yük Millet Meclisi genel seçimlerine, katılmayan siyasi partiye, ikinci genel
seçimin yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde Cumhuriyet Başsavcılığınca
kapanma kararı alması için yazılı tebligatta bulunulur. Bu yazının tebliğinden
itibaren üç ay içinde kapanma kararı alınmadığı takdirde, Cumhuriyet Başsavcı-
lığınca açılacak dava üzerine Anayasa Mahkemesinin kararıyla o siyasi parti
kapatılır.
İdari mercilerin, savcıların ve mahkemelerin görevi:
Madde 106 - Bu Kanunun 101, 103 ve 104 üncü maddelerinde belirtilen fiil
ve haller hakkında bilgi edinen idari merciler, bu bilgileri mahalli Cumhuriyet
savcılığına derhal ve yazılı olarak intikal ettirirler. Mahkemeler de, bu gibi
fiil ve halleri öğrendikleri zaman durumu derhal mahalli Cumhuriyet savcılığına
yazı ile duyururlar. Cumhuriyet savcılıkları, bu bilgileri hemen Adalet
Bakanlığına ve belgeleriyle birlikte Cumhuriyet Başsavcılığına yazı ile bildi-
rirler.
Kapatılan partinin malları:
Madde 107 - Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan siyasi partinin bütün
malları Hazineye geçer.
Kapatma kararını Bakanlar Kurulu uygular.
Kapanma kararının kapatmaya ilişkin hükmün sonuçlarına etkili olamayacağı:
Madde 108 - Bir siyasi partinin kapatılması için dava açıldıktan sonra o
partinin yetkili organı tarafından verilen kapanma kararı, Anayasa Mahkemesinde
açılmış bulunan kapatma davasının yürütülmesine ve kapatma kararı verilmesi ha-
linde doğacak hukuki sonuçlara hükmedilmesine engel değildir.
ALTINCI KISIM
Siyasi Partilerin Kapanması
Kapanma kararı:
Madde 109 - Bir siyasi partinin kapanmasına ancak büyük kongrece karar
verilebilir. Bu karar gizli oyla alınır; karar yeter sayısı, parti tüzüğünde
belirtilen toplanma yeter sayısının salt çoğunluğudur.
Siyasi partinin kapanmasına karar verilirse, bu karar derhal kapanan parti-
nin genel başkanlığı tarafından, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, Ana-
yasa Mahkemesi Başkanlığı, Cumhuriyet Başsavcılığı ve İçişleri Bakanlığına bil-
dirilir.
Siyasi partinin tüzelkişiliği, büyük kongrenin kapanma kararını aldığı
tarihte sona erer.
Kapanan siyasi partilerin malları:
Madde 110 - Kapanan bir siyasi partinin malları, büyük kongre toplanma ye-
ter sayısının salt çoğunluğunun oyu ile alacağı bir karar üzerine, bir diğer
siyasi partiye veya başka bir parti ile birleşmek için kapanma kararı alınmış-
sa, birleşeceği partiye, ilgili partinin de kabul etmesi şartıyla devredilebi-
lir. Aksi halde kapanan siyasi parti malları Hazineye geçer.
Kapanma kararları, Hükümetin devamlı gözetim ve denetimi altında, büyük
kongrenin görevlendireceği bir tasfiye kurulu eliyle uygulanır.
Kapatılması için hakkında soruşturma veya dava açılmış olan bir siyasi par-
ti, kapanma ve buna bağlı olarak parti mallarının devrine dair karar aldığı
takdirde, soruşturma veya dava sonuçlanıncaya kadar devir işlemi yapılmaz.
YEDİNCİ KISIM
Ceza Hükümleri
Cumhuriyet Başsavcılığına ve Anayasa Mahkemesine gerekli bilgilerin veril-
memesi:
Madde 111 - Siyasi partilerin:
a) Cumhuriyet Başsavcılığınca tutulacak siciller için istenen bilgi ve bel-
geleri vermeyen veya 102 nci madde hükümlerine aykırı hareket eden sorumluları
hakkında, üç aydan altı aya kadar hafif hapis ve beşbin liradan onbin liraya
kadar hafif para cezası,
b) 74 üncü madde hükümlerine aykırı hareket eden sorumluları hakkında, üç
aydan altı aya kadar hafif hapis ve beşbin liradan onbin liraya kadar hafif
para cezası,
c) 75 inci madde gereğince yapılan inceleme ve araştırmaları engelleyen
sorumluları ile aynı madde gereğince istenen bilgileri vermeyen sorumluları
hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis ve ellibin liradan az olmamak üzere
ağır para cezası,
Verilir.
Tekerrür halinde, bu cezalar yarı nispette artırılarak hükmolunur.
Oylamaya hile karıştırılması:
Madde 112 - Önseçimler ile siyasi parti kongrelerinin seçimleri ve kararla-
rı için yapılan oylamalarla, her kademedeki her çeşit parti görevlileri ve
yedeklerinin seçimi için yapılan oylamalara ve bu oylamaların sayım ve dökümüne
hile karıştıranlar, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır-
lar.
Parti defter ve kayıtlarının tutulmaması, tahrifi, defterlerin yok edilmesi
veya gizlenmesi:
Madde 113 - Bu Kanunun 60 ıncı maddesinde yazılı defter ve kayıtları
tutmayanlar, altı aydan bir yıla, bu defter ve kayıtları tahrif veya yok eden-
ler veya gizleyenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırı-
lırlar.
Mükerrer kayıt:
Madde 114 - Bu Kanunun 6 ncı maddesinin 2 nci ve 3 üncü fıkralarına aykırı
hareket edenler, onbin liradan yirmibeşbin liraya kadar hafif para cezası ile
cezalandırılırlar.
Aynı kişiyi bilerek mükerreren üye kaydedenler ile başvurusu bulunmayan
veya mevcut olmayanları üye gibi gösterip kaydedenler, bir yıldan üç yıla
kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.
Organlarda görev alanların bildirilmemesi:
Madde 115 - (Değişik: 28/3/1986 - 3270/19 md.)
Bu Kanunun 33 üncü maddesinde yazılı bildirimi yerine getirmeyen parti
sorumluları, beşbin liradan onbin liraya kadar hafif para cezasına mahkum
edilirler.
Aynı hüküm, her kademedeki parti görevlileri ile yedeklerinin seçimi için
yapılacak toplantıların gün ve yerlerini, kongre veya toplantıdan yedi gün
önce mahallin en büyük mülki amirliğine bildirmeyen parti sorumluları hakkında
da uygulanır.
Kanuna aykırı bağış, kredi veya borç alınması, borç verilmesi:
Madde 116 - Bu Kanunun 66 ncı maddesi hükümlerine aykırı olarak bağışta
bulunan kimse ve bağışı kabul eden parti sorumlusu, altı aydan bir yıla kadar
hapis cezası ile cezalandırılır.
67 nci ve 72 nci maddelere aykırı olarak kredi veya borç veren veya alanlar
ile bu kredi veya borcu alan veya veren parti sorumlusu hakkında da yukarıdaki
fıkra hükmü uygulanır.
Yabancı devletler, milletlerarası kuruluşlar veya yabancı gerçek ve tüzel-
kişilerden yardım ve bağış kabul edenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası
ile cezalandırılırlar.
Kanuna aykırı sair davranışlar:
Madde 117 - Bu Kanunun dördüncü kısmında yazılı yasak fiilleri işleyenler,
fiil daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, altı aydan az olmamak üzere
hapis cezası ile cezalandırılırlar.
Genel ceza hükümleri:
Madde 118 - Bu Kanunla, 22 Kasım 1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler
Kanununa yapılan atıflar hakkında, söz konusu Kanunda yer alan ve bu Kanun hü-
kümlerine aykırı bulunmayan ceza müeyyideleri, siyasi partiler ve sorumluları
hakkında da uygulanır.
Özel yasaklarla ilgili cezalar:
Madde 119 - (Mülga: 21/5/1987 - 3370/9 md.)
Seçimlerde alınan tedbirlere uymama:
Madde 120 - Bu Kanun hükümlerine göre yapılan seçimlerin düzen içerisinde
ve sağlıklı biçimde yürütülmesi amacıyla hakimin ve sandık kurulunun aldığı
tedbirlere uymayanlara, eylem daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde üç
aydan altı aya kadar hafif hapis cezası verilir.
SEKİZİNCİ KISIM
Çeşitli Hükümler
Diğer kanunlarının genel olarak uygulanacak hükümleri:
Madde 121 - Türk Kanunu Medenisi ile Dernekler Kanununun ve dernekler hak-
kında uygulanan diğer kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri, siyasi
partiler hakkında da uygulanır.
Bu Kanunun hükümlerine göre soruşturma yapan Cumhuriyet Başsavcısı.
Cumhuriyet Başsavcıvekili ile Cumhuriyet Başsavcı Başyardımcısı veya Cumhuriyet
Başsavcı yardımcılarına verilecek yol giderleri, tazminat ve gündelikler hak-
kında, 4/2/1983 tarihli ve 2797 sayılı Yargıtay Kanununun 67 nci maddesi hü-
kümleri uygulanır.
Uygulanmayacak kanun hükümleri:
Madde 122 - 22 Kasım 1972 tarihli ve 1630 sayılı Dernekler Kanununun
40 ıncı maddesi ile 24 Temmuz 1953 tarihli ve 6187 sayılı Vicdan ve Toplanma
Hürriyetinin Korunması Hakkında Kanunun 2 ve 3 üncü maddelerinin hükümleri,
siyasi partiler hakkında uygulanmaz.
Devletçe yardım:
Ek Madde 1 - (27/6/1984 - 3032/2 md. ile gelen Ek Madde hükmü olup teselsül
için numaralandırılmıştır.)
Yüksek Seçim Kurulunca son milletvekili genel seçimlerine katılma hakkı
tanınan ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesindeki ge-
nel barajı aşmış bulunan siyasi partilere her yıl Hazineden ödenmek üzere o
yılki genel bütçe gelirleri "(B) Cetveli" toplanmış beşbinde ikisi oranında
ödenek mali yıl için konur. (1)
Bu ödenek yukarıdaki fıkra gereğince Devlet yardımı yapılacak siyasi parti-
ler arasında, o siyasi partinin genel seçim sonrasında, Yüksek Seçim Kurulunca
ilan edilen T. B. M. M. sandalye sayısına bölüşülerek her yıl ödenir. Bu ödeme-
lerin o yılki genel bütçe kanununun yürürlüğe girmesini takiben on gün içinde
tamamlanması zorunludur.
(Ek: 24/3/1992 - 3789/1 md.) Ancak genel barajı aşan siyasi partilere ya-
pılacak yardım miktarı, genel barajı aşmamış olsaydı müteakip fıkralara göre
genel seçimlerde aldığı oy oranına göre alabileceği yardımdan az olamaz.
Bu yardım sadece parti ihtiyaçları veya parti çalışmalarında kullanılır.
(Ek fıkralar: 7/8/1988 - 3470/1 md.)
Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların % 7'sinden fazlasını
alan siyasi partilere de Devlet yardımı yapılır. Bu yardım en az Devlet yardımı
alan siyasi partinin ikinci fıkra gereğince almış olduğu yardım ve genel seçim-
lerde aldığı toplam geçerli oy esas alınarak kazandıkları oyla orantılı olarak
yapılır. Ancak bu yardım üçyüzelli milyon liradan az olamaz. Bunun için her
yıl Maliye ve Gümrük Bakanlığı bütçesine yeterli ödenek konulur.
Yukarıdaki fıkralarda öngörülen yardım miktarları; bu yardımdan faydalana-
bilecek siyasi partilere, milletvekili genel seçiminin yapılacağı yıl üç katı,
mahalli idareler genel seçim yılı için iki katı olarak ödenir. Her iki seçim
aynı yıl içerisinde yapıldığında bu ödemenin miktarı üç katı geçemez. Bu fıkra
gereğince yapılacak katlı ödemeler, Yüksek Seçim Kurulunun seçim takvimine
dair kararının ilanını izleyen 10 gün içinde yapılır.
Ek Madde 2 - (21/5/1987 - 3370/10 md. ile gelen Ek 1 inci Madde hükmü olup
numarası teselsül ettirilmiştir.)
İlçe belediye başkanı ile ilçeye bağlı diğer belediyelerin başkanları, üye-
si olduğu partinin ilçe kongresinin; büyükşehir belediye başkanları dışındaki
il belediye başkanları ile merkez ilçe çevresindeki diğer belediyelerin başkan-
ları merkez ilçe kongresinin; büyükşehir belediye başkanları il kongresinin
tabii üyesidirler.
Ek Madde 3 - (21/5/1987 - 3370/10 md. ile gelen Ek 2 nci Madde hükmü olup
numarası teselsül ettirilmiştir.)
Bu Kanunun çeşitli maddelerinde adı geçen merkez karar ve yönetim kurulu
deyiminden 13 üncü maddedeki merkez karar, yönetim ve icra organları anlaşılır.
Ek Madde 4 - (Ek: 31/3/1988-3420/12 md.)
Bu Kanunun 10 uncu maddesinin son fıkrasına göre Cumhuriyet Başsavcılığının
yapacağı işler için gerekli ödenek Yargıtay Bütçesinde ayrı bir programda gös-
terilir. Bu ödeneğin harcanmasında Yargıtay Başkanı amiri ita yetkisini Cumhu-
riyet Başsavcısına devreder. Cumhuriyet Başsavcısı da gerekli gördüğünde bu
yetkiyi Cumhuriyet Başsavcı vekiline devredebilir.
Ek Madde 5 - (Ek: 31/10/1990 - 3673/3 md.)
2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri
Seçimi Hakkında Kanunun 29 uncu maddesi gereğince yapılan seçimlerin yenilenme-
si hallerinde, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hak-
kında Kanunun 63,64 ve 65 inci maddelerindeki yasaklar Türkiye Radyo ve Tele-
vizyon Kurumunun radyo ve televizyon yayınları hakkında uygulanmaz.
----------------
(1) Bu fıkradaki "beşbinde biri" ibaresi, 24/3/1992 tarih ve 3789 sayılı Kanun-
la "beşbinde ikisi" olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
KANUNLAR, MAYIS 1992 (Ek - 12)
DOKUZUNCU KISIM
Geçici Hükümler
Geçici Madde 1 - (Mülga: 21/5/1987 - 3370/9 md.)
Geçici Madde 2 - Bu Kanunun geçici 1 nci maddesi kapsamında olup da maddede
gösterilen süreler içerisinde siyasi parti kuramayacakları belirtilenlerin,
herhangi bir siyasi partinin kurucuları arasında bulunmaları halinde, o siyasi
parti tüzelkişilik kazanamaz.
Geçici Madde 3 - Bu Kanunun geçici 1 inci maddesi uyarınca kendilerine özel
yasak getirilen kişilerin kimlikleri, statüleri ile hukuki durumları belirtilmek
suretiyle Kanunun yayımı tarihinden itibaren yedi gün içinde İçişleri Bakanlı-
ğınca tespit edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.
Resmi Gazetede yayım tarihinden itibaren onbeş gün içinde ilgililerin İçiş-
leri Bakanlığına itiraz hakları vardır. İçişleri Bakanlığı yapılan itirazları
onbeş gün içinde inceleyerek karara bağlar.
Özel yasaklamaya tabi olduğu sonradan anlaşılanlar hakkında da yukarıdaki
hükümler uygulanır.
Geçici Madde 4 - Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip yapılacak ilk
milletvekili genel seçimlerinin sonucunun Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilanına
kadar, Milli Güvenlik Konseyi;
Siyasi parti kurmak üzere İçişleri Bakanlığına verilen kuruluş bildirisinde
adı yazılı bulunan parti kurucuları üzerinde incelemede bulunmak yetkisine sa-
hiptir. Bu inceleme sonucunda bu görevler için uygun görülmeyenler hakkında;
Milli Güvenlik Konseyi, temelli kapatılan siyasi partilerin her kademedeki yöne-
ticileri ile üyelerine parti faaliyetlerine katılma kısıtlılığı getiren Anaya-
sanın 69 uncu maddesi hükümlerine dayalı olarak, üye tamsayısı ile karar alır.
Bu suretle hakkında olumsuz karar alınan kurucu yerine, diğer kurucular tarafın-
dan yenileri önerilebilir.
Bu inceleme işlemi, kuruluş bildirisinin İçişleri Bakanlığına verilmesi ile
birlikte partinin tüzelkişilik kazanması hakkını önlemez ve geciktirmez.
İçişleri Bakanlığı, kendisine verilen kuruluş bildirisi ve eklerinin (Prog-
ram ve tüzük hariç) birer örneğini yirmidört saat içinde Milli Güvenlik Konseyi
Başkanlığına ulaştırır.
Milli Güvenlik Konseyi inceleme sonucunu ilgili partiye iletmek üzere İçiş-
leri Bakanlığına ve aynı zamanda Cumhuriyet Başsavcılığına yirmi gün içinde
bildirir.
Tebliğ tarihinden itibaren beş gün içinde Milli Güvenlik Konseyinin kararını
yerine getirmeyen siyasi partiler hakkında Cumhuriyet Başsavcılığına Anayasa
Mahkemesinde kapatma davası açılır.
Geçici Madde 5 - Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip kurulacak siyasi
partilerin teşkilatlanmaları aşağıdaki esaslara göre yapılır:
a) İlk genel seçimler sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanıp, Başkan-
lık Divanı oluşuncaya kadar geçecek süre içinde kurulan siyasi partilerin, ge-
nel başkan, merkez karar ve yönetim kurulu ve merkez disiplin kurulu üyeleri;
partinin tüzelkişilik kazanmasını takip eden yedi gün içinde ilgili siyasi par-
ti tarafından İçişleri Bakanlığı ile Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilir. Bu
organlarda meydana gelen değişiklikler de, değişikliğin yapıldığı tarihten iti-
baren yedi gün içinde aynı makamlara bildirilir.
Yukarıdaki fıkrada belirtilen süre içinde gerekli bildirimi yapmayan parti
sorumluları hakkında bu Kanunun 115 inci maddesi hükümleri uygulanır.
b) Bu Kanuna göre kurulacak siyasi partiler ilçe, il ve büyük kongrelerini
ilk genel seçimler sunucu Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanıp, Başkanlık Di-
vanı oluşumundan sonra ve bu tarihten itibaren iki yıl içinde yaparlar.
c) Bu Kanunun öngördüğü şekilde çeşitli parti kademelerinin kongreleri ya-
pılıncaya kadar, partilerin geçici il ve ilçe teşkilatına ait zorunlu organla-
rı, kurucular kurulu (genel başkan, merkez karar ve yönetim kurulu ile merkez
disiplin kurulu üyeleri ve bu kurullara katılmayan kurucular) tarafından oluş-
turulur.
Geçici Madde 6 - (Değişik: 10/6/1983 - 2839/62 md.)
Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip, yapılacak ilk milletvekili genel
seçimleri için önseçim yapılmaz.
Milletvekili adayları, seçim çevrelerinin çıkaracakları milletvekili sayı-
sı kadar gösterilir.
Milletvekili adayları; doğrudan kurucular kurulu üyelerinin en az üçte iki
çoğunluğu tarafından milletvekili genel seçim tarihinden en az yetmiş gün önce
tespit edilir ve Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı ile Adalet Bakanlığına bildiri-
lir. Seçimle ilgili müteakip işlemler seçim mevzunatına göre yürütülür.
Bu Kanunun ve Seçim Kanununun çeşitli hükümlerinde yer alan seçim çevrele-
rinde iki kez aday gösterilmesine ilişkin hükümler, ilk milletvekili genel se-
çimlerinde uygulanmayıp seçim çevrelerinin çıkaracakları milletvekili sayısı
şeklinde uygulanır.
Geçici Madde 7 - Bu Kanunun yayımlanmasını müteakip yapılacak ilk millet-
vekili genel seçim tarihinden yetmiş gün öncesine kadar geçecek süre içinde bir
siyasi partinin; bir başka siyasi partinin kapatılmasına ilişkin dava açma
isteminde bulunabilmesi için bu Kanunun 100 üncü maddesinde öngörülen;
a) Milletvekili genel seçimlerine katılmış olmak,
b) Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunmak,
c) İlk büyük kongresini yapmış olmak,
Şartları aranmaz.
İlk milletvekili genel seçimlerinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi
toplanıp Başkanlık Divanı oluşuncaya kadar geçecek süre içinde, bu Kanunun
dördüncü kısmında yer alan hükümleri ihlal sebebiyle Cumhuriyet Başsavcılığı
tarafından bir partinin kapatılması için dava açılması konusunda Milli
Güvenlik Konseyi de Adalet Bakanı kanalıyla istemde bulunabilir.
100 üncü maddede gösterilen itiraz ve itirazın incelenmesiyle ilgili süre-
ler, bu geçici madde kapsamına giren istemler bakımından onar gün olarak uygu-
lanır.
Geçici Madde 8 - Kurulacak siyasi partilerin tüzelkişilik kazanabilmeleri
için bu Kanunun 8 inci maddesine göre, düzenlemekle yükümlü bulundukları kuru-
luş bildirisi ve buna eklenecek belgeler 16 Mayıs 1983 gününden itibaren İçiş-
leri Bakanlığına verilir.
Bu tarihe kadar olan süre içerisinde siyasi parti kurmak için gerekli olan
ve bu Kanunda öngörülen hazırlık çalışmalarında ve temaslarda bulunulabilir.
Geçici Madde 9 - 29 Haziran 1981 tarih ve 2485 numaralı Kurucu Meclis Hak-
kında Kanunun Danışma Meclisi üyelerinin ilk genel seçimlerde herhangi bir si-
yasi partinin kontenjan adayı olamayacaklarına ilişkin 31 inci maddesi yürür-
lükten kaldırılmıştır.
Geçici Madde 10 - 16 Ekim 1981 tarih ve 2533 sayılı Kanunla feshedilmiş
bulunan siyasi partilerin 11 Eylül 1980 tarihindeki il ve ilçe başkanların-
dan,
a) 11 Eylül 1980 tarihine kadar beş defa arka arkaya seçilmiş bulunanla-
rın, bu Kanuna göre kurulacak yeni bir partideki aynı görevlere yeniden seçile-
bilmeleri için aradan dört yıllık bir sürenin geçmesi gerekir. Bu sürenin baş-
langıç tarihi olarak 16 Ekim 1981 tarihi kabul edilir.
KANUNLAR, MAYIS 1992 (Ek - 12)
b) On yıldan az süreyle il veya ilçe başkanlığı yapmış olanlar ise bu Ka-
nun hükümlerine göre kurulacak siyasi partilerde il veya ilçe başkanlığı ya-
pabilirler, ancak 16 Ekim 1981 tarihinden önce yapmış oldukları il veya ilçe
başkanlığı süreleri bu Kanun hükümlerine göre yapabilecekleri azami il ve
ilçe başkanlığı sürelerinin hesabında göz önünde bulundurulur.
Bu madde hükümlerine uymayan siyasi partiler hakkında bu Kanunun 104 üncü
maddesi hükümleri uygulanır.
Geçici Madde 11 - Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip yapılacak ilk
milletvekili genel seçimleri tarihinden önce kurulacak siyasi partilerin çeşit-
li kademedeki kongreleri yapılıncaya kadar geçecek sürede genel başkanlık ile
il ve ilçe başkanlığına getirilenlerin bu görevlerde bulunmaları arka arkaya
altı veya beş defa seçilme haklarında herhangi bir kayba sebep teşkil etmez.
Geçici Madde 12 - Bu Kanunun yürürlüğe girmesini müteakip kurulacak siyasi
partilerin, il ve ilçe yönetim kurulu başkan ve üyelik görevlerine getirilen-
lerden, geçici 6 ncı madde hükümlerine göre partilerinin kurucular kurulu tara-
fından görev yaptıkları yerden milletvekili adayı olarak tespit edilip Yüksek
Seçim Kuruluyla Adalet Bakınlığına bildirilenlerin, bildirim tarihinde bulun-
dukları il ve ilçe yönetim kurulu başkanlıkları ile üyelik görevleri sona erer.
Geçici Madde 13 - (27/6/1984 - 3032/3 md. ile gelen Geçici 11 inci Madde
hükmü olup madde numarası teselsül ettirilmiştir.)
1984 yılı içinde siyasi partilere Devletçe yapılacak yardım bu Kanun yürür-
lüğe girdiği tarihten itibaren on gün içerisinde genel bütçe gelirleri "B" Cet-
veli toplamı dikkate alınmak suretiyle Maliye ve Gümrük Bakanlığı bütçesinde
yer alan yedek ödenekten karşılanır.
Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yapılacak, ilk genel milletve-
kili seçimine kadar, 25 Mart 1984 tarihinde yapılmış olan; Mahalli İdareler
seçimine katılmış siyasi partilere o yılın bütçesine, siyasi partilere Devlet
yardımı için konan ödeneğin % 30'u ayrılır ve ayrılan bu ödenek Siyasi Parti-
lerin İl Genel Meclisi seçimlerinde kazandıkları sandalye sayısına göre paylaş-
tırılır.
Ödeneğin geri kalan % 70'i ise T. B. M. M.'nde grubu bulunan partilere 6
Kasım 1983 tarihinde yapılmış olan genel seçimlerde aldıkları geçerli oyların,
bu partilerin toplam olarak aldıkları geçerli oylara oranına göre bölüştürüle-
rek ödenir.
(Ek fıkralar: 9/4/1987 - 3349/1 md.):
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle Türkiye Büyük Millet Mecli-
sinde Grubu bulunan Siyasi Partiler yukarıdaki fıkralarda ifade edilen seçimle-
re katılmamış olsalar bile Devlet yardımından faydalanırlar. Bu miktar
150 000 000 (yüzelli milyon) TL. sından aşağı olamaz. Bu maksatla gerekli öde-
nek 27/6/1984 tarih ve 3032 sayılı Kanunla konulan Ek Maddede öngörülen sınır-
lamaya bağlı olmaksızın Maliye ve Gümrük Bakanlığı Bütçesinin yedek ödenek
tertibinden karşılanır.
Siyasi Partiler Kanununa 27/6/1984 tarih ve 3032 sayılı Kanunla Eklenen Ek
1 inci maddede yazılı beşbinde bir oranındaki yardım miktarı bu Kanun yürürlüğe
girdiği tarihten sonra yapılacak ilk milletvekili genel seçimi yılı için üç
misline çıkartılır. Artırılan miktar bu Kanunun Türkiye Büyük Millet Meclisinde
kabul edildiği tarihte Grubu Bulunan Siyasi Partilere milletvekili sayılarına
göre taksim edilerek ödenir.
Geçici Madde 14 - (28/3/1986 - 3270/20 md. ile gelen Geçici 13 üncü Madde
hükmü olup madde numarası teselsül ettirilmiştir.)
5738 - 1
Siyasi Partiler Kanununda yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesini
müteakip,siyasi partilerin olağan büyük kongreleri toplanıncaya kadar,partilerin
merkez karar ve yönetim kurulları bu değişikliklerin gerektirdiği tüzük tadila-
tını yapmaya yetkilidir.
Geçici Madde 15 - (21/5/1987 - 3370/11 md. ile gelen Geçici 14 üncü Madde
hükmü olup numarası teselsül ettirilmiştir.)
Bu Kanunda yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesini müteakip siyasi par-
tilerin olağan büyük kongreleri toplanıncaya kadar,Merkez Karar ve Yönetim
Kurulları bu değişikliğin gerektirdiği tüzük tadilatını yapmaya yetkilidir.
Geçici Madde 16 - (Ek: 31/10/1990 - 3673/4 md; Değişik : 24/3/1992 - 3789/ 2
md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisinde 10 veya daha fazla milletvekili bulunup da
Devlet yardımı alamayan ve seçimlere girme hakkını elde edecek şekilde teşkilat-
lanmasını tamamlamış siyasi partilere, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten
sonra,Siyasi Partiler Kanununun "Ek Madde 1"de öngörülen esaslar dairesinde en
az Devlet yardımı alan siyasi partiye yapılan yardım kadar Devlet yardımı
yapılır.Bu partilerin 10'dan az olmakla birlikte en az 3 veya daha fazla
milletvekiline sahip olmaları halinde kendilerine en az Devlet yardımı alan
siyasi partiye yapılan yardımın 1/4'ü tutarında Devlet yardımı yapılır.
Geçici Madde 17-(Ek:25/12/1993-3945/2 md.)
Siyasi partiler tüzüklerinde gerekli değişiklikleri yapıncaya kadar merkez
karar organları istifaya ilişkin usul ve esasları tespite yetkilidir.
ONUNCU KISIM
Yürürlük ve Yürütme
Yürürlük:
Madde 123 - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme:
Madde 124 - Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
KANUNLAR, ŞUBAT 1994 (Ek - 19)
5738-2
22/4/1983 TARİHLİ VE 2820 SAYILI KANUNA İŞLENEMEYEN HÜKÜMLER:
1 - 31/3/1988 tarih ve 3420 sayılı Kanunun geçici maddeleri:
Geçici Madde 1 - Cumhuriyet Başsavcılığının, Siyasi Partiler Kanununun 10
uncu maddesine bu Kanunla eklenen fıkra gereğince 1988 yılı içinde yapacağı
harcamalarını karşılayacak miktarı, Adalet Bakanlığı 1988 yılı bütçesi seçim
giderleri ödeneğinden, bu Bakanlığın talebi üzerine Yargıtay Başkanlığı bütçe-
sine aktarmaya ve bu konuda gerekli işlemleri yapmaya Maliye ve Gümrük Bakanı
yetkilidir.
Geçici Madde 2 - Siyasi Partiler, bu Kanunun 5 inci maddesi ile değiştiri-
len 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 42 nci maddesine göre önseçime esas
üye listelerinin eksiklerini tamamlayarak bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren
iki ay içinde 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 10 uncu maddesi gereğince
Cumhuriyet Başsavcılığına bildirirler.
Geçici Madde 3 - Bu Kanunda yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesini
müteakip, siyasi partilerin olağan büyük kongreleri toplanıncaya kadar Merkez
Karar ve Yönetim Kurulları bu değişikliğin gerektirdiği tüzük tadilatını yapma-
ya yetkilidir.
2 - 17/5/1990 tarih ve 3648 sayılı Kanunun geçici maddesi:
Geçici Madde - Siyasi partilerin merkez karar ve yönetim kurulları, bu Ka-
nunun yürürlüğe girmesinden itibaren üç ay içerisinde, gerekli görülen tüzük
değişikliğini yapmaya yetkilidir.
3 - 31/10/1990 tarih ve 3673 sayılı Kanunun geçici maddesi:
Geçici Madde - Siyasi partilerin merkez karar, yönetim ve icra organları,
bu Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren üç ay içerisinde gerekli görülen tü-
zük değişikliğini yapmaya yetkilidir.
*
* *
2820 SAYILI KANUNDA EK VE DEĞİŞİKLİK YAPAN MEVZUATlN
YÜRÜRLÜKTEN KALDIRDIĞI KANUN VE HÜKÜMLERİ GÖSTERİR LİSTE
Yürürlükten Kaldıran Mevzuatın
Yürürlükten Kaldırılan --------------------------------
Kanun veya Kanun Hükümleri Tarihi Sayısı Maddesi
------------------------------------------ ---------- --------- --------
2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun:
a) 18 inci maddesi
b) 119 ve Geçici 1 inci maddeleri (Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının Geçici 4 üncü
maddesinin yürürlükten kaldırıldığı ta-
rihte) 21/5/1987 3370 9
- 2972 sayılı Mahalli İdareler ve Mahalle
Muhtarları ve İhtiyar Heyetleri Hakkında
Kanunun 10 uncu maddesinin (c) bendi 31/3/1988 3420
- 22/4/1983 tarih ve 2820 sayılı Siyasi Partiler
Kanununun 15 inci maddesinin ikinci fıkrası,
19 uncu maddesinin altıncı fıkrası ile 20
nci maddesinin onuncu fıkrasındaki birinci
cümleler hariç bu fıkraların diğer hükümleri 17/5/1990 3648 1
2820 SAYILI KANUNA EK VE DEĞİŞiKLİK GETİREN MEVZUATlN
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHİNİ GÖSTERİR LİSTE
Kanun Yürürlüğe
No. Farklı tarihte yürürlüğe giren maddeler giriş tarihi
-------- ----------------------------------------------- ---------------------
2839 - 13/6/1983
3032 - 9/7/1984
3270 - 15/4/1986
3349 - 22/4/1987
3370 - 26/5/1987
3377 - 3/6/1987
3420 - 13/4/1988
3470 - 1/1/1988
tarihinden
geçerli olmak
üzere
13/8/1988
3648 - 25/5/1990
3673 - 2/11/1990
3789 - 28/3/1992
3821 - 3/7/1992
3945 - 28/12/1993
4125 - 28/10/1995
ÿ